31. 10. 2020: Новы памятникы

Каждый історічный період має свої памятникы. Кедь хочеме бісїдовати о декомунізації, пак не мож рїшыти лем то, ці ся має дакотрый памятник сторгнути, але і то, кому бы мав быти выбудованый. О то веце, кедь бісїдуєме о особах, котры їх не мають лем вдяка комуністам.

Чеськый родак Геліодор Піка быв цїлый жывот професіоналным вояком. До той русиньской історії ся записав вдяка свому діяню почас Другой світовой войны. Быв то він, хто ся причінив о то, жебы Русины, котры втїкали ку братам, а скінчіли в Ґулаґах за нелеґалне перекрочіня граніць, были пропущены і могли формовати армадный корпус ґенерала Людвіка Свободы. Припомяньме, же їх в тім корпусї было веце як наприклад Словаків. Русины ся так вернули до Чехословакії як герої, не як арештанты. Сам Піка ґарантовав їх лоялность Чехословакії.

Як скушеный вояк, котрый робив з інформаціями, доста добрї відїв, што ся діє, і до чого тото може вести. Відїв совєтьскы намагы меджі русиньскыма вояками о українізацію, знав, же тото може значіти претензії на теріторію Русинів, котру самы жадали по Першій світовій войнї припоїти до складу Чехословакії.

Геліодор Піка не зістав тихо. О тых дїлах інформовав презідента в екзілї Едварда Бенеша. Ясно пописовав сітуацію, навеце, він сам брав Русинів за окремый народ, обгаёвав їх право быти самобытным народом і арґументовав історічныма фактами.

Днесь знаме, же і вдяка тому собі Геліодор Піка будовав путь на шыбень. Піка быв по комуністічнім пучі із 1948-го року чоловік, котрый ішов меджі першыма. Москві, а вдяка тому ани Празї, котра была лем бабков у руках Сталіна, не требало людей, котры бы їх усвідчовали зо злочінів. А Піка такым чоловіком быв. Усвідчовав Москву з українізації Русинів уж почас войны, і з насилного, комуністами і НКВД выкликаного „соєдиненя“ Підкарпатьской Руси, землї Русинів з Українов, што была лем до небе кличуча анексія. Піку комуністы обісили по выконштруованім процесї.

Посмертно быв регабілітованый, по 1989-ім роцї му были удїлены три ордены, остатнїй, Орден Білого лева І. класы, тот рік на рочніцю републікы. В роднім селї і в Пылзнї му быв одкрытый памятник, єден із центрів чеськой армады в Опаві несе ёго мено. Но є то дость?

Кедь бісїдуєме о історічных особностях Другой світовой войны в рамках русиньского контексту, все ся споминать ґенерал Людвік Свобода. Самособов, Русины належали до ёго армадного корпусу, споминали на нёго в добрім, Свобода помагав по войні і русиньскым селам під Дуклёв. Має памятникы у бывшій Чехословакії, має уліці як в Чеській републіці, так на Словакії. Но правдов є, же ґенерал Свобода наконець став конформістом – быв частёв політчной сістемы, котру ту запровадили комуністы, а докінця став і презідентом републікы.

Політічна сістема в тій країнї, котрой він став презідентом, посылала невинных людей в 1950-ых роках на смерть, вычеркла Русинів, котры боёвали вєдно з ним, з мапы світа, а в 1968-ім роцї стала на колїна перед окупантами і не зробила ніч.

Ніт, не беру жадны заслугы ґенералови Свободови, але треба обєктівно повісти, же, хоць нажаль, но забрудив ся з комуністами. Геліодор Піка ся не забрудив, правда, не мав на то ани час, бо став жертвов того режіму.

Кебы не было Пікы, може бы Русины з Ґулаґів ани вышли, а анексія бы была іщі легша і менше спохыбнительна. Но ани 31 років по змінї режіму, не маєме уліцї, котры бы несли ёго мено, не має памятникы, котры бы го припоминали. На Підкарпатю ся навеце будують памятникы іншым героям. Будь такым, котры з теріторіёв ани ніч довєдна не мали, або і такым, котрых решта цівілізованого світа не видить як героїв, а як войновых злочінцїв.

Кажда доба має свої памятникы. Днесь ся діскусії ведуть векшынов о тім, кому памятник сторгнути. Но тото бы не мало быти главнов темов. Темов бы мало быти, кому новы памятникы збудовати.

Кедь іде о Русинів, пак бы сьме мали знати, же Геліодор Піка є єдным із тых людей, котры бы собі од нас, як знак добы, памятник заслужыли.

Петро МЕДВІДЬ, лем.фм, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm, фото: survincity.com, языкова управа: ред. АРК в СР.