3. 5. 2019: Пробуджіня

Памятам, кедь свого часу втогдышнє веджіня Словацького розгласу вырїшыло, же цїле народностно-етнічне высыланя, котре было у Пряшові і русиньска редакція в нім мала іщі міцну позіцію, буде перенесене до Кошіць. Выникла петіція, котру підписали тісячі Русинів на Словакії.

Петіція ніч не помогла. Хтось мав великый інтерес заперти Пряшів з функчнов будовов, котра была выголошена за нефункчну з погляду статікы. Аж так нефукчнов была, же за пару років ся продала і надбудовав ся на тоту плану статіку іщі єден шток. Но дїло в іншім. А в тім, же Русины ся втогды поставили за своє высыланя, за свою редакцію і вказали так, же є про них тото высыланя цїнне, же го знають, слухають, і не є їм єдно, яка буде ёго далша судьба.

Єм пересвідченый о тім, же кебы хтось днесь хотїв даякым способом зрушыти, перенести, обмеджовати наш Театер Александра Духновіча або Піддукляньскый умелецькый людовый субор, значіть нашы єдины два професіоналны умелецькы колектівы у світї, підпора в петіції бы была знова высока, може іщі омного высша. Люде знають тоты културны інштітуції, котры уж довгы десяткы років, хоць наперед як „україньскы“, пошырююрь нашу найвысшу културу нелем в домашнїм Пряшові, але і по русиньскых селах, а і у світї.

Вопросом є, кілько людей бы підписовало петіцію, кебы ся штось мало діяти з Музейом русиньской културы в Пряшові. Або, будьме іщі конкретнішы, кілько Русинів, кілько людей обще знать, же якыйсь русиньскый музей єствує? Думам собі, же коли бы сьме в тім дїлї зробили даяку анкету, чісла бы были непубліковательны (про нашу безпечность).

Музей русиньской културы в Пряшові як часть Словацького народного музею быв властно компроміс. Компроміс, на котрый Русины мусили пристати. Іншак бы не мали ніч. О выникнутя ся прічінила главно Русиньска оброда, Ян Калиняк, но планы были на зачатку іншы. Нашы музейны збіркы суть у Свіднику і Русины не жадали наперед новый музей, лем зміну назвы того україньского на русиньскый. Політічно непереходна верзія. Чом? Бо Україна. Арґумент ся все найде. І так выникла дїтина, котру наперед властно нихто не хотів. Новый русиньскый музей. З тым, же Українцям у Свіднику зіставать вшытко, і вы, бідачкове, будуйте собі зо швабликів вежу.

Будьяк на тото днесь можеме смотрити, фактом є, же Русины на Словакії мають свій музей дванадцять років. То доста двогый час зробити много роботы. Была бы то неправилна крітіка, кебы сьме повіли, же ся не зробило ніч. Но є то далеко од того, чому бы сьме могли повісти много.

За дванадцять років єствованя тота русиньска інштітуція як кебы не знала набрати „drive“, котрый ся од професіоналной інштітуції такого тіпу очекує. Як кебы ся заспокоїла з тым, же холем здобыла властны просторы. І потім перешла до режіму якойсь гібернації. Самособов, просторы, котры не суть приспособлены на музейне діяльство, обмеджовали дакотры актівности, но на другім боцї є треба звідати ся, як є можливе, же од 2012-го року з тым нихто не знав ніч зробити. Но ці виноватого за тото найдеме в Пряшові або Братїславі, ніч то не оправдать стаґнацію, котра з просторами нияк повязана не є.

О стаґнації ся мож доста много дочітати з оцінёвань роботы музеїв, котре кажый рік выдавать Словацькый народный музей. Скоро жадна наукова робота музею, котра на просторы не є вязана, скоро жадны теренны баданя і дослїджіня, так само незалежны од того, в якій канцеларії сидиш, барз слабеньке звекшованя збіркового фонду, низка навщівность – то пару выторгнутых фалатків з цїлковой мозаікы музею, котрый ся тым у річных оцїнёванях довгодобо тримав на послїднїх місцях. Притім, і то треба підкреслити, же з не планым річным розрахунком і властнов будовов. Суть народностны музеї з меншыма розрахунками і без властных просторів, но в штатістіках з того выходили лїпше. Навщівность сама о собі бісїдує о тім, же досяг на людей має тот музей по дванадцятьох роках мінімалный. І то стоїть в шыршім центрї третёго найвекшого міста на Словакії.

Ґенералный директор Словацького народного музею Бранїслав Паніс довшый час авізовав, же у веджіню русиньского музею мусить прийти ку змінї. Днесь уж є перша директорка той інштітуції одкликана і музей по дванадцятёх роках глядать нового директора. Будьхто бы ним не быв, чекать го множество задач, і на ёго роботу ся буде якбач смотрити з меншов толеранціёв, кедьже далшых дванадцять років гібернації собі Русины не можуть доволити.

Новый директор мусить зачати рїішыти то, што ся довго занедбавало. Не є то лем вопрос будовы, значіть того, што з нёв, жебы музей конечно міг мати просторы, котры суть музейны, хоць є то єден з важных проблемів. Но іщі важнішым проблемом є зачати робити вшытко тото, што ся не робило. Бо музей не є о выставлёваню фоток, писаных яєць і ялічкы в річно повторяючіх ся ціклах. Уж нияк не є о освободжіню Сталінґраду або пряшівскых парашутістах. Музей мусить зачати документовати, бадати, робити теренну роботу, зберати збірковы предметы а главно мати ідею, про котру діяти, про кого діяти, якому цїлю служыти і як тото наповнёвати. Форма наповнёваня є важна о то веце, же знаме, же днесь уж того велё старого і цїнного не назбераме, кедьже наше богатсво є у Свіднику і презентує ся як україньска дїдовизна.

Но а кедь сьме уж коло того, новый директор бы мав перестати з пасівітов минувшого веджіня, і актівно вступити до діскусії о тім, же і кедь має зістати даякый україньскый музей у Свіднику, збірковы фонды, котры суть русиньскы, мають перейти під русиньскый музей безусловно і в што найскорїшім часї.

То, же у веджіню русиньского музею приходить ку зміні, є першый крок ку можному пробуджіню. Но є то лем першый крок, і ку пробуджіню їх буде треба много, много нелегкых, но барз потрібных. Задача нового директора не буде легка. Не хочеме таблічку на будові, на котрій ся пише, же ту є русиньскый музей. Хочеме русиньскый музей.

Петро МЕДВІДЬ, лем.фм, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Звыразнїня писма: редакція АРК в СР, жрідло фотоґрафії: Wikipedia.