22. 1. 2016: Будитель із „нашой“ Україны під Карпатами

Статя Яна Ріхетского під назвов Buditel z „naší“ Ukrajiny pod Karpaty: Kyjevská vláda zakazuje komunisty, ale jejich praktiky přebírá. Nacionalisté jdou po menšinách, hlásají „Ukrajina pro Ukrajince“ была публікована на порталї Parlamentní listy (Парламентны листы). Автор статї дав доволїня на повне тлумачіня і публїкованя статї в русиньскім языку. Із чеського языка протлумачів Петро Медвідь. В тлумачіню не было нич змінено.

 

Повіданя

„Україна заказує комуністічну партію, но ідеї комунізму перевзяла‟. Так говорить довгорічный педаґоґ і лінґвіста Михайло Івановіч Алмашій. Якраз він є такым новодобым русиньскым Йозефом Юнґманом і Парламентным листам окрем іншого росповів, як то ходить у Закарпатьскій области Україны.

„Нашы одпорцёве на Українї бісїдують о тім, же Русины не были, не суть і не будуть. Катеґорічно то одмітам і маю про своє тверджіня доказы,“ розъїдать ся Михайло Івановіч Алмашій, котрый цїлы десятьлітя зберать документы о існованю народа Русинів і ёго языку. Написав множество книжок і намагать ся о міджінародне узнаня русиньского языка як самобытного. Парламентны листы го навщівили в Ужгородї, де жыє.

 

Русином на все

Од православной церькви в Ужгородї є то дакілько штацій автобусом. В передмістькій части в темрявій ходбі на сподку єдного із блоків забринкам. Отворить старшый пан і скоро ня втягне до квартелю. Відїти, же має із навщівы страх. Перед україньскыма націоналістами собі ту вшыткы давають позор. Ёго малый робочій кабінет є повный книжок. Дакілько із них написав сам. Довгорічный заслуженый учітель Михайло Івановіч Алмашій є так само є честным председом областного Общества Александра Духновіча, котрый быв русиньскым народным будителём, якый жыв у 19-ім столїтю на Словакії.

„Політіка головно із Львова, значіть Україна про Українцїв, не є здравов. Єм Русином неполітічным. Глубокій політіцї не розумію. Чістой політікы в нас ніт, і я люблю чістоту. В домі, на уліцї, в одношінях міджі людми. Як обчан Україны єм Українець, але народностёв єм Русин. Русинофобам одкрыто говорю, же єм досправдовым Русином. Они на тото, же проти такых Русинів нич не мають, але суть проти політічных Русинів, проти сепаратістів. Жыв єм коло Чехословакії, Мадярьска, незалежной Карпатьской Україны, СССР і Україны. Властно вже в пятёх державах. Коли Чехословакія роспала ся, мав єм девять років,“ пояснює і властно розоберать, як днешнёв україньсков Закарпатьсков областёв проходила історія.

 

Понурїня до історії

Як сам бісїдує, дав собі просту задачу. Хоче доказати, же култура, язык і історія Русинів доказують, же іде о окремый народ і нелем часть Українцїв. „Присвячам свою наукову роботу потверджіню русинства. Много років єм робив у школстві і чув позначкы, як суть Русины безґрамотны. Зачав єм глубоко проникати до історії і дізнавав ся, як фалошна є тота позіція. Русины дали світу много вызначных особностей. Много є академіків, котры вышли із нашых школ і потім робили на академіях наук в Румунії, Мадярьску, Росії, Чехословакії і так далше. Із тотых знань єм списав Русиньску педаґоґічну енціклопедію,“ доповнює.

Подля нёго в Европі, на Українї, ани в Росії много о Русинах люди не знають. „У 1874-ім роцї ту были вже стовкы русиньскых школ. Нихто не годен быв ся подобнов концентраціов хвалити. Най потім нихто не бісїдує, же сьме аналфабеты, же Русины не были, не суть і не будуть ці, же сьме выдумана народность. У документах із шістьнадцятого столїтя ся ту в списованю жытелїв приголосило 100 000 людей ку русиньскій народности. Зробив єм аналізу вшыткых бібліоґрафічных документів і нашов єм коло 4000 научных робот, де ся писало о Русинах. Вышла із того книжка Русиньска бібліоґрафія. Днесь їх мам вже коло 5000. І потім, же Русины не ёствовали,“ розъїдать ся Алмашій.

 

Tворы o языку

Русиньскый язык не є діалектом україньского, алеш самобытным языком. На тоту тему написав далшый шорик книжок. „Іде о комплекс штирёх матеріалів і на пятім роблю. На Ґраматіцї русиньского літературного языка єм сполупрацовав. Так само єм зробив Русиньско-російско-україньско-латиньскый словник лінґвістічных термінів. Бо ку ґраматіцї было потребне вытворити термінолоґію. Точно так, як кідь будуєте дім. Наперед мусите привезти цеглы, дерево, пісок і так далше. Потім робите малту і почнете давати цеглу ку цеглї,“ говорить і вказує так само властны Правила русиньского правопису.

Тадь вже швайчарьскый едукачный реформатор Йоган Гайнріх Песталоцї, котрый умер у 1827-ім роцї, выголосив, же дїти на школах мали бы ся навчати властный, значіть народный язык. Ку тому прихылив ся і російскый теоретік педаґоґікы україньского походжіня Константін Дмитрієвіч Ушіньскый. Просто дїтям бы мала як родина, так і школа заскіповати властный язык. За тоты намагы потім взяли ся своїма актівностями членове Народного комісаріята внутрїшнїх дїл (НКВД), кідь ся Підкарпатьска Русь дістала під фактічну надвладу СССР. „Нараз быв русиньскый язык заказаный. Ґімназії і середнї школы были заперты, і намісто них выникли совєтьскы общеосвітнї середнї школы. На Українї о Русинах не мож было говорити. Вшытку русиньску літературу членове НКВД знищіли. Сам єм быв у 1945-ім роцї свідком того, як ся у пецах палила русиньска література.“

 

Як за комунізму

 

„Подля нёго Україна по роспадїСССР в тім оглядї перевзяла ёго манїры: Україна і власти в ній заказують комуністічну партію, но ідеї комунізму перевзяла. Окрем іншого НКВД писав, же Чехы і Словаци суть частёв великого україньского народа.“ Наконець Михайло Івановіч Алмашій вкаже величезну синю книжку: Русиньско-славяньскый лексікон. На сімдесятёх сторінках спередслова ся у ній окрем іншого операть і о тверджіня чеського славісты і антрополоґа Лубора Нідерлего. В каждім припадї іде о словник, де суть окремы терміны із русиньского языка порівнёваны з термінами вшыткых головных славяньскых языків.

„У каждім селї на Підкарпатю бісїдує ся по русиньскы. Учітелї на школах учать по україньскы, а дїти міджі собов бісїдують по русиньскы. До єдного села недавно пришов телевізный штаб із причіны даякой епідемії на школї. Репортеры ся звідали дїтей, што їли, а одповідям не розуміли. Та собі выжадали русиньского тлумача,“ підкреслює. Іщі перед десятёма роками быв головным методіком недїльных русиньскых школ на Підкарпатю. До року 2004 быв председом Общества Александра Духновіча. Із причін здравя і часу быв із функції увольненый і став ся ёго честным председом. Но доднесь вєдно із Духновічом говорить: „Я Русин был, есмь и буду, / Я родился Русином, / Честный мой род не забуду, / Останусь его сыном.“