20. 4. 2020: 170 років од заложіня Пряшівского літературного общества
• Тітулна сторінка єдного з выдань Пряшівского літературного общества – Місяцёслова на рік 1853.
Пряшівске літературне общество („Литературное заведеніе пряшовское‟) – перше літературне і културне общество меджі карпатьскымa Русинами. Заложене в Пряшові народным будителём Александром Духновічом, оно розвивало своє діятельство почас трёх років (1850 – 1853).
Цїлём орґанізації подля думкы А. Духновіча было заснованя выдавательства з кірілічнов друкарнёв і літературного часопису. Хоць Пряшівске літературне общество не было офіціално зареґіастроване габсбурґсков австрійсков владов, оно досягло значный вплив нелем меджі русиньскыма, але і словацькыма і чеськыма писателями. Ёго членами были сполоченьскы і културны діятелї як Адолф Добряньскый, Віктор Добряньскый, Антоній Рубій, Александер Павловіч, Андрій Поповіч, Андрій Балудяньскый, Миколай Нодь, але тыж знамы народны діятелї Богуш Носак, Петер Келлнер-Гостиньскый і Ян Андращік. Меджі чеськыма членами общества были докінця штатны діятелї – любителї літературы, одправлены габсбурґсков цісарьсков владов про веджіня Угорьском, котре ся тогды находило у войновім ставі.
Пряшівске літературне общество не знало засновати властну друкарню і засновати часопис. Зато ся му подарили выдати 12 выдань, у тім чіслї першу літертурну антолоґію „Поздравленіе русиновъ‟ (1851, 1852), першый
каждорічный календарь „Мѣсяцословъ для угорскихъ русиновъ на годъ 1853‟, учебник А. Духновіча з ґеоґрафії „Краткій землеписъ для молодихъ русиновъ‟ (1851) і перше выданя барз популарного молитвенника „Хлѣбъ души‟ (1851). Непозераючі на то, же общество было заказане цісарьскым приказом у 1853 р., сучасници ставляли го до ряду з челныма славяньскыма орґанізаціями того часу, такыма як „Матіця ческа‟ (Matica česká) і „Матіця сербска‟, а тыж із польскым обществом „Оссінелеум‟ (Ossineleum) у Львові.
Література: František Tichý, „Dějiny podkarpatsko-ruského literarného spolku prešovského“, Slovanské pohľady, XL, 6-8 (Bratislava, 1924, s. 468-471; Олена Рудловчак, „ʼПряшівска літературна спілкаʼ Духновіча і літературне життя тогочасся‟, in єй же, Біля джерел сучасності (Братислава – Пряшів, 1981), с. 51-106.
Iван ПОП, „Енциклопедія історії та культури карпатських русинів“ зоставителїв П. Р. Маґочія і І. Попа, Ужгород: Видавництво В. Падяка, 2010, с. 618-619, переклад з україньского языка і звыразнїня писма: А. З.
