20. 3. 2022: МАЛЯРЬ ПОРТРЕТУ ПЕРШОГО ПРЯШІВСКОГО ЄПІСКОПА

(З нагоды 230 років од народжіня маляря ОСИФА ЗМІЯ / ЗМЫЯ.)

Тоту статю хотїв бы єм пожертвовати малярёви, котрого родным селом суть Словінкы на Спішу, точнїше Ныжнї Словінкы, бо єствовали і Вышнї Словінкы. Як докладать список урбарьской реґулації цісарёвны Марії Терезії, в Нижнїх Словінках быв ріхтарём Юро Змый, підписаный як першый на контрактї села 19. януаря року 1772 з ґрофом Чакім Імрем. В селї жыв і Онда Змый, што міг быти брат Юры. Обидвоми были підданы ґрофа Імре Чакія а в урбарьскій книзї суть веджены з призвіском Юро Змы і Онда Змы. Праві з того роду Змыёвых  походив Осиф, котрый ся народив 20. марца 1792 р. родічам Матіёви і Геленї, родом з Ґойдічовых. Уж як 17-рочного парібка можеме Осифа найти в Краснім Бродї в монастырю отцїв василіянів в малярьскій школї, котра ту фунґовала. Двіштокова будова школы стояла по лївій сторонї церькви і од монастыря єй дїлив камінный мур. Пару талентованых хлопцїв ту і бывало. Знаме, же ся приучали нелем малярьству, но і церьковному співу, бо у Віднї в ґрекокатолицькій церькви святой Варвары в часї штудій ту Осиф Змій канторовав з платом 250 златых. Так міг сплачати свої далшы штудія. Было бы наістно інтересне дізнати ся, як з далекых Словінок дістав ся на Лабірщіну. Но знаме, же в хотарю Леґнавы находив ся давный руськый монастырь, котрый быв в роцї 1323 наново збудованый з дерева, і стояв на місцї іщі старшого, котрый выпалили монґольскы боёвници в 1241 р. Ту пізнїше з ініціативы ґрофа Томи Сірмая в році 1760 была збудована капліця з каміня засвячена отцёви Николаёви. Так на тім посвяченім місці могла ся родина Зміёвых стрїчати на одпустах з монахами і дізнати ся і о школї в Краснім Бродї.

Талентованый хлопець ся в Краснім Бродї учів малярству в роках 1809 аж 1814. Праві в першім роцї штудій быв участником погробу монаха священика Тадея Спаліньского, маляря котрый дожыв у краснобродьскім монастырю. За нецїлых шість років молодый Осиф розвивав свій талент і набыв добрый фундамент, жебы міг быти посланый на школу (академію) до Віднї, де ся учів під малярём Крафтом. За рокы пережыты в Краснім Бродї мав можность набыти і добрый реліґійный фундамент, што ся пізнїше по навернутю з Віднї, проявило на ёго дїлї про новоустановлену Пряшівску єпархію. Ку своёму мену зачав собі писати друге призвіско Міклошій, не як дакотры ёго пишуть хыбно Міклошік. Меджі ёго мальбы належыть і портрет першого єпіскопа Пряшівской ґрекокатолицькой єпархії Ґріґорія Тарковіча, котрый быв высвяченый праві в монатырьскій церькви Зоступлїня св. Духа в Краснім Бродї 17. юна 1821 р. (Позн. ред.: Же быв узнаваным малярём, о тім свідчіть і то, же намалёвав портрет австрійского цісаря Франтїшка І. у 1824 роцї.) Не знаме, ці быв сам Осиф Змій учасный ёго высвячіня, но знаме, же тоту вызначну подію задокументовав намалёваным образом. В тім часї уж 29-рочный малярь зачінав з малёванём ікон на іконостасы по нашых церьквах. Ёго реліґійны творы суть в Койшові, Здобі, Решові, Собоші, Фіяші, Сулинї. Єдна з ёго послїднїх робот, іконостас в Пітровій, зачав, но не докончів, бо в роцїі 1841 умер на тіфус, а то в 49. роцї свого жывота. Пітровскый іконостас докончів ёго сыновець – Михал Змій, котрого приучав малярьству од року 1833 до своёй смерти, коли жыв в Пряшові.

Осиф Змій нелем малёвав іконы, но їх і рештавровав (оправляв). Зробив так в Сланьскій Новій Всі в роцї 1838 або о рік пізнїше в церькви у Валкові. Цїлый свій талент жертвовав роботї на іконах і іконостасах. (Позн. ред.: Шкода, же ниякый портрет або автопортрет Осифа Змія ся не заховав, ці вообще не быв намалёваный?) Умер неженатый, но ёго роботы по нашых церьквах суть якбы розыйдженыма „дїтми‟, котры перебывають дотеперь. Може праві в тых селах і церьквах, про котры творив, спомянийме собі на нёго куртов молитвов панахіды, ці парастасу і выпрошайме ёму місце в обыстю меджі справедливыма

о. Ярослав ПОПОВЕЦЬ, здрой: Grekokatolîcʼkyj rusiňskyj kalendarʼ / Ґрекокатолицькый русиньскый календарь 2022.