1. 12. 2023: Кедь є склероза мілїша приятелька

Мали бы жертвы дяковати, же не спали на полю?

Різны тіпы інштітуцій памяти народа, котры выникли в окремых посткомуністічных державах, бы мали документовати і оцїнёвати вшыткы інформації, котры односять ся на часы неслободы і переслїдованя. А так само бы мали мати ясно в тім, што є злочін. Нажаль, не все є то так.

Польскый Інштітут памяти народа інформовав, же закінчів баданя в дїлї Акції Вісла. В публікованім документї ся пише, же тота ганебна історічна дїя, в рамках котрой потерпіли і Русины з Лемковины, не была ани злочіном проти людьскости, ани комуністічным злочіном.

Жебы того не было мало, в комунікатї ся пише, же цїлём Акції Вісла не было переслїдованя. Выгнаня, за думками прокуратора, котрый в тій справі дїяв, мало характер превенції і охраны, а не репресії. В текстї ся так само дочітаме, же на теріторії, де Акція Вісла проходила, оперовала ОУН-УПА, котра терорізовала і забивала жытелїв, і жебы тых людей хранити, были евакуованы, бо там мали проходити великы воєньскы операції.

Цїла акція подля публікованого становиска не была заміряна на даяку народностну ґрупу жытелїв, бо переселены были і Поляци.

Постійме уж лем при слові евакуація. Евакуація бы то была в припадї, же досправды іде реалізовати ся на даній теріторії велика воєньска операція, наприклад проти спомянутой терорістічной ОУН-УПА, і жебы не потерпіло цівілне населїня, на час, покля тота операція проходить, суть люде перенесены на безпечну теріторію і є їм забезпечене уквартелёваня. По операції можуть вернути домів. До свого.

В припадї Акції Вісла люде мусили охабити своїх хыжы, свої землї, свої лісы, а рїшіня не было дочасне. До їх хыж, на їх землї, до їх лїсів пак пришли іншы люде.Покля ся по часї, кедь уж то было можне, хотїв хтось вернути, не была там уж ёго хыжа, ёго земля, ёго лїс, і треба было собі хыжу купити або збудовати. Но а добрї знаме, же на рештітуцій доднесь Лемкы не мають жадны права. Зато яка евакуація?

В комунікатї ся далше пише, же предсі переселены на новых місцях дістали хыжы. Значіть, якый злочін, гейже? Тисне ся мі на рот лем єден вопрос. Мали бы жертвы Акції Вісла подяковати польскым властям, же кедь їх уж выгнали зо свого, холем їх не зохабили спати на полю? Дакус цїнічне.

Могли бы сьме писати протиарґументы на кажде друге речіня публікованого тексту. Но основным є то, же становиско, котре было публіковане, не бранить жертвы, але переступника.

Кебы сьме не смотрили на ніч інше, лем на Римскый штатут Меджінародного карного трібуналу із 17-го юла 1998-го року, пак польскый інштітут іде проти того штатуту. В статї 7 суть ясно дефінованы злочіны проти людьскости. Абзац d) той статї рахує меджі такы злочіны і депортацію або насилне переселїня жытелїв.

А точно тото была Акція Вісла. Не евакуація, але депортація, насилне переселїня під страхом із озброєной армады, котра на то дозерала. Депортація, котра не мала кінчіти навернутём, але мала быти завершалным рїшінём.

Но не думайме собі, же тото є лем проблема Польщі. Публікованый комунікат є шкандалом, але він властно нияк не выбочує з нормы.

Посмостьме ся наприклад на то, як ся доднесь Чеська і Словацька републіка справують односно такзваных Бенешовых декретів, в рамках котрых были, окрем іншого, насилно выселены по Другій світовій войнї Німцї і Мадяре, або як ся справують односно такзваных оптацій, в рамках котрых выселили Русинів на Україну. А не є то лем проблема тых держав.

Перед вступом до Европской унії были пожадавкы на зрушіня Бенешовых декретів. Мадярьско хотіло, жебы вступом до Европской унії у 2004-ім році перестали платити Бенешовы декреты на Словакії. Баварійскы посланці за Хрістіаньско-соціалну унію голосовали проти вступу Чеськой републікы до Унії, покля не будуть зрушены Бенешовы декреты, а Австрія докінця грозила правом схосновати вето, і заблоковати вступ Чеськой републікы, покля декреты не будуть вырїшены.

Покля бы ся зрушіню декретів бранила лем Словацька і Чеська републіка, было бы то іщі „зрозумілым“. Лемже то Европска комісія дала точку за темов. То она і в припадї Чеськой, і в припадї Словацькой републікы дала ясне становиско, же „припоїня ся до Унії не выжадує зрушіня декретів, ани далшой леґіслатівы з нима повязаной“.

І так ту маєме два аспекты. Тот першый є, же нашы державы в повойновім періодї выросли на тых злочінах, а днесь собі нихто не хоче признати, же на тых злочінах выроснув. Они ся нияк не змінили ментално, што до тых злочінных дїл з минулости, лем ся якось перевалили з бока на бік, із совєтьского блоку до западной Европы.

Тот другый, же штруктура повойновой Европы бы так само могла зачати мати проблему із своёв певностёв, кебы сьме тоты злочіны зачали рїшыти серьёзно, зато і Брусел радше запре очі.

Но лемже якраз на то бы то мали быти інштітуты памяти, котры тоты очі отворять. Не підпорядкують ся тому, што бы хотїла держава, але обєктівно, без політічного засягованя оцїнять і назвуть. Покля є такым інштітутам склероза мілїша приятелька, пак суть нам непотребны. Бо они не направлюють кривду, але іщі плюють жертвам до оч.

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.