9. 10. 2020: 45 років од смерти вызначного русиньского підкарпатьского маляря – Осифа Бокшая

  • • Оліёвый портрет маляря Осифа Бокшая.

    • Оліёвый портрет маляря Осифа Бокшая.

  • • Осиф Бокшай: Панорама Ужгорода, 1928, олій.

    • Осиф Бокшай: Панорама Ужгорода, 1928, олій.

Осиф Бокшай (Йосип Бокшай) нар. 2. 10. 1891 в Кобилецькій Полянї втогдышнёго Угорьского кралёвства, теперь на теріторії Україны, умер 9. 10. 1975 в Ужгородї (СССР), теперь на теріторії Україны. Быв малярём і педаґоґом на Підкарпатьскій Руси.

По закінчіню ґімназії в Мукачові О. Бокшай штудовав в Академії умень у Будапештї. Мобілізованый до армады почас Першой світовой войны, дістав ся до заятя на Выходнім фронтї (1915) і істый час  перебывав у російскім воєньскім лаґрї. Кедь ся вернув на отчізну в 1918 р., учів вытварне уменя в Ужгородьскій ґімназії, пізнїше став єдным із закладателїв Підкарпатьской школы малёваня, котра ся фопрмовала в тім часї. Ёго цїлём было сотворїня высокопрофесіоналной народностной школы уменя, котра мала стати основов народностного і културного возроджіня Русинів, звышіня общого інтелектуалного уровеня підкарпатьскогой сполочности.

О. Бокшай робив різныма умелецькыма техніками: фрескы, олії, акварелы, ґуаші і пастелы. Він быв майстром монументалного штілу, ёго фрескы і олтарьны мальбы прикрашують церькви Підкарпатьской Руси і сусїднїх реґіонів на Словакії і в Мадярьску. Быв знамый і як ілустратор школьскых учебників, літературных зборників, алманахів, про котры вытворив самобытный штіл ґрафікы. О. Бокшай пропаґовав народне уменя, главно памяткы деревяной церьковной архітектуры. Меджі найважнїшыма ёго роботами была мальба каплицї ґрекокатолицькой єпіскопскопской резіденції в Ужгородї.

Раннї жывотны скушености, главно войновы рокы і перебываня у лаґрї, зробили з О. Бокшая демократа і патріота. Хоць одчував глубоку почливость к отчізнї і ёго народу, він предці быв схопный відїти їх без прикрашлїня. Такый приступ є очевисный уж в першій ёго серії полотен – триптиху „Я русин єсмъ і буду‟. До тогом періоду належать тыж образы Будовательство (1922), Верховинка (1923), Ораня на Верховинї (1925) і Жнива (1925). Меджі накрасшы ёго роботы треба спомянути монументалный Базар в Ужгородї (1927), што ґрафічно зображує поліетнічну підкарпатьску сполочность.

Вєдно з Адалбертом Ерделі О. Бокшай закладать (1927) Верейну школу малёваня, што приправлёвала вытварників, котры пізнїше склали основу Підкарпатьской школы малёваня. Вєдно з колеґами орґанізує в 1931 р. Общерство діятелїв вытварных умень на Підкарпатьскій Руси. Про творчость умелця характерістічны монументалны імпресіоністічны закутины країны, што одзеркалює ёго властне обявлїня родного краю, унікатну красу карпатьской осенї. Меджі тыма роботами треба назвати Панораму Ужгороду (1928), што демонштрує майстровство маляря в жанровых сценах. В тім часї створив такы роботы: Ужоцькый дзвонарь (1934), Старый млин в Ужку (1935), Ужоцька церьква (1938), Колядници, але тыж країномальбы: Осїння країна (1934), Село Волосянка, Село Богдан, Хустьскый замок (1942). Тыж облюбеным про О. Бокшая быв Ужгородьскый замок, котрый намалёвав у вшыткых частях рока і дня.  

Почас меджівойновых років О. Бокшай закінчів фрескы у єпіскопскій резіденції в Ужгородї, але тыж в іншых церьквах Підкарпатьской Руси і сусїднїх реґіонах. Тоты роботы унікатно споюють в собі умелецькы прінціпы венеціаньского барока і арт нуво. В монументалных полотнах умелця Хрістос і Божа Матїрь выступають в оточіню підкарпатьскых селянів і дїтей (Поклонїня пастырїв, 1920 – 1922; Хрістос меджі народом, 1926;  Хрістос меджі дїтми, 1935). У мальбі олтаря церьквь в селї Сторожниця при Ужгородї (Хрістос-учітель із святыма Кірілом і Мефодіём, 1934) св. Кіріл тримать в руках модел підкарпатьской деревяной церькви села Ужок. Вершынов фресковой мальбы О. Бокшая на біблічну тему є Возвижіня Честного Хреста (1939) в ґрекокатолицькім храмі в Ужгородї. Послїдню монументалну роботу в тім жанрї малярь зробив про Маріяповчаньскый монастырь (1943).

О. Бокшай не брав участь в бурливім політічнім жывотї Підкарпатьской Руси 20. ст., ёму ся дарило выходити з різныма політічныма владами, што доміновали на Підкарпатю. Але він не зрадив свої естетічны прінціпы докінця в повойновім періодї совєтьского режіму, што выжадовав од умелцїв дотримовати постулаты соціалістічного реалізму. Докінця і в тых условіях О. Бокшаёви дарить ся утримовати імресіоністічну основу своёй країномальбы, што была характерістічна про ёго довойнову творчость. Прикладом того суть ёго роботы: Осїнь в горах , 1947; Верховина, 1948; Синевірьскы полонины, 1957, як і серія Осїннїй парк в Ужгородї. Почас совєтьского періоду О. Бокшай учів в Учіліщу декоратівного уменя в Ужгородї (1945 – 1957) і в Інштітутї ужыткового і декоратівного уменя у Львові (1950 – 1957).

Быв оцїненый названём Народный умелець УССР (1960) і СССР (1963), быв зволеный за члена-корешпондента Академії умень (1958). Публікації ёго уменя, главно – совєтьского періоду были опублікованы  В. Курильцевовов (1962) і О. Приходьком і Л. Біксеём (1992).

Література: Григорий Островский, Йосиф, Йосифович Бокшай (Москва , 1967); Олена Чернега-Балла , Світло віри і добра (Ужгород, 1994).

Іван ПОП, здрой: „Енциклопедія історії та культури карпатських русинів‟ зоставителїв П. Р. Маґочія і І. Попа. Ужгород: „Видавництво В. Падяка‟, 2010, с. 62-63, переклад з україньского языка i зміна фотоґрафій: А. З.

Script logo