8. 3. 2023 Одбыло ся далше засїданя народностного выбору. Обговорили ся концепчны матеріалы
Меншыны будуть рихтовати свою оцнку стану
В понедїлёк, 6-го марца 2023-го року, в братїславскім владнім готелї Bôrik одбыло ся 48-ме засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.
Ішло о перше тогорічне засїданя выбору. На проґрамі было девять пунктів, котрыма представителї меншын мали занимати ся. Меджі іншым і рихтованём оцїнкы о ставі народностно школства, културы і языка за період років 2021 і 2022.
Фонд перенесеный
На проґрамі понедїлького засїданя мала быти і тема о роботї Фонду на підпору културы народностных меншын за 2022-ый рік. Членове народносто выбору дістали перед засіданьом матеріал, котрый приготовила директорка фонду Алена Котванова, но пункт наконець перенїс ся на далше засїданя.
Причінов было оправданя директоркы з участи на засїданю із здравотных причін. Представителї меншын не хотїли бісїдовати о передкладанім матеріалї без їй участи.
Но о фондї бісїдовало ся і так, бо на попереднїм засїданю дістав председа выбору, котрым є уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны Ласло Буковскый задачу, жебы створив робочу ґрупу і зорґанізовав стрїчу з директорков фонду.
Темов мали быти пожадавкы, котры мають меншыны односно фунґованя фонду.
Як інформовав Буковскый, така стрїча зорґанізовала ся в попереднїм тыждню перед засїданём. Директорка фонду потвердила, же ускорїня схвалёваня і выплачаня дотацій бы ся могло досягнути тым, же бы вызвы на слїдуючій рік были выписаны не в децембрї ці януарї, але уж в авґустї або септембрї.
Но єдночасно были представителї меншын інформованы і о тім, же вшыткы далшы пожадавкы – фунґованя фаховых рад ітд., є мож рїшыти лем змінов закона о фондї, не рїшінём веджіня фонду. Значіть, жадны зміны не перейдуть без того, жебы ся тоты дїла дістали до новелізації закона, за котру бы мусив заголосовати парламент.
Інформація о моніторінґу
Представителька Міністерства загранічных дїл Словацькой републікы і европскых дїл СР Барбара Ілкова одпрезентовала на засїданю Справу о проходжіню і резултатах пятого кола моніторованя імплементації Рамкового договору на охрану народностных меншын в Словацькій републіцї.
Такый моніторінґ, котрый ся робить періодічно, становлює, в котрых областях має Словакія злїпшыти права народностных меншын.
Документ, котрый дістали і членове выбору наперед, быв предметом меджірезортного припомінкового процесу і буде пунктом проґраму слїдуючого засїданя Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность. Выбор документ єдноголосно схвалив.
В документї з моніторінґу найдеме наприклад такы рекомендації, же ся має злїпшыти ефектівіта механізму на підпору културы народностных мешын, і єдночасно ся мають брати до увагы потребы кількостёв малых мешнын. Так само ся рекомендує підпора освіты в языках народностных меншын, главно русиньского і україньского языка.
Много рекомендацій в документї з моніторінґу дотулять ся главно проблем, котры суть повязаны з ромсков меншынов.
З высыланём RTVS не є цалком спокійность
На засїданю проїднала ся і Справа о народностнім высыланю за 2022-ый рік. Тоту передкладав Директор народностного высыланя RTVS (Радія і телевізії Словакії) Аттіла Ловас.
Ловас меджі іншым спомянув, же ся продовжує в наповнёваню фаз Концепції народностного высыланя з 2020-го року, а так само і то, же од авґуста 2022-го року є нова леґіслатіва, котра новелізовала установлїня закона о RTVS, і нарядила звекшованя часовой дотації народностного высыланя на рокы 2022, 2023 і 2024.
При тім пунктї представителї меншын, включно русиньской, высловили неспокійность з презентованым матеріалом.
Звернули увагу наприклад на то, же і кедь в припадї телевізного высыланя дішло ку звекшіню часовой дотації, зістали недорїшены проблемы. Першым є то, же і при звекшіню дотації не звекшыли ся персоналны джерела, і так тоты самы люди мусять вырабляти веце проґраму, што може оддзеркальовати ся на якости.
Так само ся звернула увага на то, же народностне высыланя в телевізії іде рано по восьмій годинї, і є вопросом, про кого тото высыланя в такім часї має быти, ці не іде лем о наповніня обоязку з боку RTVS pro forma.
Проблемов є і повторїня тых проґрамів. Покля фунґовав телевізный округ Trojka, повторїня ішло там пополудне на другый день. Так само сам Ловас презентовав в минулости концепцію, же кедь буде мати телевізія пять округів, народностне высыланя піде до лїпшых часів і буде наповняти проґрам округу Dvojka.
Но по зрушіню округу Trojka новым ґенералным директором RTVS зістали знова лем штири округы телевізії і повторїня народностных проґрамів іде в ночі і перспектіва розшырїня ці лїпшого часу высыланя ся тым стала не барз реалнов.
Знова бісїдовало ся і о высыланю в радію, де так само не стало реалітов то, што говорив Ловас перед веце як роком, же будуть фунґовати діґіталны фреквенції DAB+, а там буде і народностный округ.
Русиньскы представителї припомянули і то, же докінця доднесь не є посилнена персонално русиньска редакція, што было давно обіцяне, і тім редакторів є доповненый екстерным редактором, котрый притім робить тоту саму роботу, што інтерны редакторы.
І далшы меншыны скаржыли ся на часы высыланя і часову дотацію про своє высыланя, ці на персоналне піддімензованя редакцій.
Аттіла Ловас інформовав і о тім, же знова має ся приступити ку єднотному веджіню народностного высыланя з Братїславы. Кошыцьке штудіо так знова буде залежне од главного міста, што меншыны тыж не прияли барз позітівно.
Народностных сел і міст є веце
Председа выбору Буковскый інфомровав і о послїднїх прінціпіалных узнесїнях влады, котры мають позітівный вплив на аплікацію меншыновых языковых прав.
Кінцём минувношого року влада схвалила Справу о хоснованю языків народностных меншын за період років 2021 і 2022. Тото узнесіня кладе ведучому Уряду влады СР і уповномоченому про народностны меншыны створити фінанчный підпорный механізм на компензацію вытрат выникнутых при аплікації Европской харты реґіоналных і меншыновых языків а меншынового языкового закона.
Одповідным членам влады кладе обовязок підняти уровень компетенчного языкового навчаня робітників у меншыновых языках, і прияти крокы на одстороніня недостатків.
Кінцём януара влада схвалила Наряджіня влады Словацькой републікы, котрым выдає ся список сел і міст, в котрых гражданы Словацькой републікы, якы належать ку народностній меншынї, творять найменше 15 процент населіня.
Нове наряджіня рефлектує новелізованый меншыновый языковый закон з року 2011, а так само резултаты списованя жытелїв з року 2021. Платне є тото наряджіня од 1-го марца того року. Припоминаме, же кедь дотеперь было на Словакії 638 сел і міст, де мож было хосновати меншыновый язык, теперь їх є о 125 веце. Русины уж мають ц
ілково 154 сел і міст, о 88 веце в порівнаню з попереднім періодом.
Меншыны будуть писати оцінку
Буковскый інформовав выбор, же його уряд буде в найблизшім часі приготовльовати Оцінюючу справу Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы о підпорі култур народностных меншын, стані народностного школства, і хоснованю языків народностных меншын за період років 2021 і 2022.
В тім роцї паралелно будуть рихтовати єднако заміряный документ і представителї народностных меншын. О тім пунктї была довга діскуія. Часть представителїв меншын звертала увагу на то, же тоты оцїнкы суть многораз даремнов роботов, котру нихто з компетентных орґанів не бере до увагы при своїх кроках.
Так само ся звернула увага на то, ці то не дуплікація роботы з тым, ку чому є обовязаный Уряд уповномочееного влады СР про народностны меншыны, і ці бы таку оцїнку не было лїпше робити в кооперації як єден документ, припадно, ці бы не было лїпше робити оцїнку з боку меншын аж далшый рік, жебы ся тоты оцїнкы черяли.
Наконець ся векшынов голосів вырїшыло, же затля зіставать ся при старім способі, і меншыны так само приготовлять тот рік свою оцїнку з тым, же буде ся глядати можность зміны штатуту выбору, в котрім є дворічна оцїнка з боку меншын записана.
Выбор быв інформованый і о тім же вєтнамска комуніта на Словакії є на найлїпшій пути стати офіціалнов меншынов, кедьже уж і подля Словацькой академії наук сповнять шпеціфікації, жебы нёв быти. Єднакы намагаы і посуджованя з боку Словацькой академії наук проходять і в одношіню ку ґуральскій комунітї.
Найблизше засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы одбуде ся в місяцї май.
Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова коректура: АРК в СР.
