8. 10. 2021: Честованя героїв в країнї компромісів

Каждый рік ся то повторять. Представителї державы, краю, містных самосправ прийдуть на Дуклю і оддавають честь героям найкырвавішой операції почас Другой світовой войны на теріторії днешнёй Словакії.

Од 2016-го року є 6-ый октобер памятным днём – Днём героїв Карпато-дукляньской операції. Окрем величезных людьскых страт на сторонї Червеной армады, были там і великы страты у войску Першого чехословацького армадного корпусу ґенерала Людвіка Свободы. Значіть на сторонї того войска, де другу найвекшу, а на початку докінця першу найвекшу народность творили Русины.

Не будеме ся замірявати на то, чом армада з Русинами, а вобще чехословацькыма обчанами, не могла ослободжовати свою державу через Підкарпатя поступом на запад, але была гнана на Дукляньскый перевал на ятка. Причіну знаме. План Москвы анектовати русиньску землю быв ясный, і гірше бы ся то просаджовало, кебы там як перша была нога чехословацького вояка, а не совєтьского.

Днесь бісїдуєме о героях Карпато-дукляньской операції, представителї державы каждый рік бісїдують, же тым героям треба оддати честь, же їх жертвы треба припоминати, але правда є така, же почас комунізму ся не вшыткым героям той операції оддавала честь.

Якe то было оддаваня чести, кедь Русины, котры в тій операції боёвали, а многы і положыли свої жывоты за ослободжіня отцюнины, ани не были споминаны, же в тій армадї і операції боёвали, або кедь ся бісїдовало лем о Українцях, бо вшыткы сьме мали быти Українцями? То є оддаваня чести павшым, же їх замовчу, або о них бісїдую як о іншім народї?

Правда, в остатнїх роках ся сітуація змінила і Русины суть споминаны меджі тыма, котры ослободжовали втогдышню Чехословакію, суть рахованы окремо, меджі героями Карпато-дукляньской операції, але і в рамках іншых боїв вже мають свою тварь і своє мено.

Но не дасть не припомянути, же героїв будь честуєме, і то зо вшыткым, або їх не честуєме. В країні компромісів, яков є і Словакія, то бє до оч якраз в містї під Дуклёв, як называють Свідник.

Пєтны акты все роблять ся як на Дуклї, так і в містї Свідник, де є памятник совєтьскых вояків, але і памятник ґенерала Свободы. Лем пару сто метрів од тых памятників, у самім центрї міста, находить ся доднесь музей, о котрім не можеме повісти, же є свідоцтвом о честованю героїв з Дуклї русиньского походжіня.

Днешнїй Словацькый народный музей – Музей україньской културы у Свіднику выникнув у часах комунізму, коли Русины офіціално не єствовали. Но самособов, же вшыткы артефакты зберав по русиньскых селах, і в музею, котрый є днесь у Свіднику, не є на 90 процент ніч інше, лем матеріална і културна дїдовизна карпатьскых Русинів.

Наперек тому, же русиньска меншына веце раз апеловала, же артефакты з україньского музея бы мали быти переведены до маєтку русиньского музея в Пряшові, а і кебы зістали в експозіції у Свіднику, мають быти ясно означены як русиньскы, ниґда на тото не пришлиа властно жадна рїшуча одповідь. Будь не пришла жадна, або пришла така, же почекаме, увидиме, будеме рішати. Коли? Ниґда?

А о тім, жебы україньскый музей став русиньскым, не могла быти ани бісїда. Тадь бы сьме дакого пошкодили. Треба компроміс, жебы плано не было.

Траґікомічна є сітуація, кедь представителї державы прийдуть до Свідника оддати честь дукляньскім героям, меджі котрыма днесь суть уж офіціално і Русины, але о пару метрів дале Русины в експозіції іщі все не мають свою тварь і своє мено. Єднако так, як то было почас комуністічной українізації. І никому то не перешкаджать.

Не перешкаджать представителям державы, же на єднім боцї міста честують Русинів, а на другім боці міста їх културну дїдовизну, гей і тых, котры вмерали на Дуклї, пріватізує іншый народ. Значіть, як глубоке честованя тых героїв то є?

Тырвало десяткы років, покля Русины нашли ся знова на мапі світа, і їх герої з Другой світовой войны перестали быти замовчованы. Є час оддати їм честь і практічныма кроками, не лем словами. У Свіднику є на то добра нагода.

Але што чекати в країнїs компромісів? Но зіставають лем дві можности: честовати або не честовати.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.