7. 5. 2021: Час радовати ся, час вдякы

Назва ґрекокатолицького русиньского молитвенника, котрый недавно дістав імпріматур, нас вызывать радовати ся. Но, окрем радости, предці лем бы єм собі доволив пару позначок.

Нїт, не іде о то, жебы ся теперь скаржыти, кілько років мусили Русины чекати на поволїня, жебы могли друковати свій молитвенник, котрый быв готовый і авторы з нёго могли акурат так стерати порох. По перше, днесь уж то не мать значіня рїшыти, по друге, мы сьме собі при русиньскых тлумачінях уж так якось привыкли, же церьков їх так дакус потребує тримати як заваряны огуркы в шпайзї, покля їх вытягне на стіл.

Тым самособов не хочу „повзбудити“ церьковны авторіты, жебы так робили і далше. На другім боці треба і так быти вдячный, же холем дві Ґрекокатолицькы церькви – на Словакії і в Сербії, офіціално выдавають і доволюють хосновати русиньскы літурґічны тлумачіня.

Але вернийме ся дакус на зачаток. Бо омного основнїшым ся днесь явить, а в будучнсти ся іщі веце буде явити, не днешнїй успіх, але початок цїлого процесу.

Кедь ку Славянам пришли свв. Кіріл і Мефодій, принесли їм переклад Євангелій і Проґлас, якесь спередслово ку Євангелію у формі стиху, котрого авторство приписує ся св. Кірілови-Константінови. Кебы сьме то мали повісти простїше, то, чім двоми апостолы зарадили Славянів Великой Моравії меджі културны цівілізації, было тлумачіня біблії і література в їх языку.

Кедь ся вернеме до половины 1980-ых років, без того, жебы ся зменшыла великость апостолів Славянів, дїє ся штось подобне в русиньскім середовиску. У втогдышнїм Україньскім націоналнім театрї в Пряшові, днесь Театрї Александра Духновіча, вдяка Василёви Турокови-Гетешови і Ярославови Сисакови, зачінають ся робити першы пєсы по русиньскы.

В тім самім часї ґрекокатолицькый священик Франтїшек Крайняк зрозумів, же Боже слово і літурґічный жывот треба ёго вірникам-Русинам, забезпечовати в їх материньскім языку, так як то робили Кіріл і Мефодій, так як то мають забезпачованы і іншы народы. І так вєдно з далшыма людми, запаленыма про дане дїло, пущать ся до першых біблічных перекладів.

Чом є тот період так важный? Ці не были скорїше тому подобны, главно в културній области, актівіты? Самособов, же народный язык главно в уменю хосновав ся і скорїше. Лемже якраз період першых пєс по русиньскы в театрї і першых робот на літурґічных тлумачінях приходить в часї, коли офіціално вже дакілько десяток років „не єствуєме“. „Не ёствує“ народ став културным.

Новодобы „апостолы“ Русинів приходять в тім часї ку „неєствуючому“ народу і хотять їм в языку „неєствуючого“ народа дати Боже слово і уменя. Хто може похыбовати о екзістанції народа і языка, котрый має властны переклады біблії і переклады умелецькы?

То, што зачав Турок зо Сисаком в театрї, і отець Франтїшек Крайняк в рамках церькви, іщі пару років перед тым, як сьме офіціално могли по змінї режіму гласити ся ку свому народу, пару років перед тым, як сьме годны были зробити кодіфікацію языка, є з погляду часового одступу великый історічный пункт, котрый не міг скінчіти іншак, як так, же Русины наконець воскреснуть і нихто тому не буде годен сперати.

Русины вдяка тому, хоць собі то може споминаны особы ани не усвідомлёвали, зачали рисовати свою нову еманціпацію, котра по змінї режіму уж лем природно выстрїлила до револучных резултатів у русиньскім русї.

Новый молитвенник, котрый, мам надію, скоро будеме тримати в руках, має назву Радуйте ся в Господі. Припоминам, же то не є лем час радости, котру бізовно вшыткы чуєме, але мав бы то быти і час вдякы тым, котры тоту роботу зачали давно перед тым, як сьме о даякых Русинах і їх языку могли офіціално штось бісїдовати.

Петро МЕДВІДЬ, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.