6. 8. 2021: Ґубернаторство

Штучна інтеліґенція є днесь присутна і в области лінґвістікы, што бы сьме могли схосновати.

У 2022-ім роцї собі будеме припоминати 30 років од часу, коли проходив 1-ый Конґрес русиньского языка в Бардеёвскых Купелях. Хоць од того часу русиньскый язык рушав ся допереду, основный цїль є од нас далеко як Нептун.

Є правдов, же вдяка тому конґресу зачала ся приготовлёвати, а наконець ся і зреалізовала, кодіфікація русиньского языка на Словакії. Свою норму зробила Лемковина, але і Мадярьско. На Підкарпатю сьме свідками розвитку нового шпорту, затля дісціпліны, котру не дали на олімпіаду, в котрім ся змагать о то, хто выдумать комплікованїшу норму, яка буде мати штонайвеце букв.

Ку тому вшыткому зіставать несповненый єден важный цїль, котрый собі конґрес в Брадеёвскых Купелях дав, і подля того, як ся справує русиньскый філолоґічный світ, можеме очековати, же ани так скоро сповеный не буде.

Конґрес кликав по зроблїню норм окремых областей, де Русины жыють, лемже по тім першім кроцї мало прийти ку роботї над коіне.

Жебы сьме не мали головы в смутку, треба повісти, же то не є нова проблема Русинів у дїлї языка, кедь не знають дійти до згоды, а властно о нїй ани не роздумують, лем роблять нормы про нормы, каждый на своїм гріску.

Вже Марко Бараболя, сатірік, написав у 1929-ім роцї сатірічны слова на языковый вопрос. Баравболя писав, же період, коли языковый вопрос быв на першім місцї, быв „найкрасшым періодом Підкарпатя“.

„Лем собі то представте, всядыль в містах і селах, в чіталнях, театрах, урядах влады і кавярнях, будьде ся люде стрїтили, всядыль ся бісїдовало о языковім вопросї. Ой, то были часы! Кедь, наприклад, хвіля довго не мінила ся і люде собі не мали што повісти, все мали тему на розговор – языковый вопрос,“ писав сатірік.

Бараболя то назвав „містным ґубернаторством“, але як відїти, ани по сторочу ся сітуація барз не змінила. Єствує рїшіня, коли не знать, і не хоче, доїднати ся русиньска лінґвістічна інтеліґенція, жебы предці лем коіне выникло?

Лінґвістіка, єднако як і іншы науковы дісціпліны, днесь не може фунґовати сепаратно. Вшытко зо вшыткым повязане і велику роль штораз веце грає штучна інтеліґенція. Лінґвістіка у світї уж зо штучнов інтеліґенціёв нараблять, і думам, же якраз вопрос языка і штучной інтеліґенції буде в будучности інтереснов областёв, котра нам принесе новы знаня, але і технолоґічный проґрес.

І у вопросї русиньского коіне бы было мож схосновати якраз штучну інтеліґенцію. Самособов, мусить то быти сполупраца лінґвістів і експертів од штучной інтеліґенції, але не было бы то ніч нове, кебы ся дали даякій компютеровій аплікації „наїсти“ русиньскы тексты із вшыткых областей Карпатьской Руси, старшы і новы, і на основі заданых параметрів бы така штучна інтеліґенція могла поступно рїшыти холем основны ґраматічны правила коіне.

Не на основі того, хто бы што хотїв собі просадити, але на основі хоснованя в писанім прояві, на основі того, як реално ся язык хосновав і хоснує. Так бы сьме могли дати точку за „містным ґубернаторством“ і приближыти ся до того, жебы выникла єдна норма, акцептована вшыткыма.

Огрожіня бы могло прийти лем єдно. Же бы собі штучна інтеліґенція по часї зачала робити свій властный язык і комуніковати в нїм, як ся то вже стало в припадї компанії Facebook у 2017-ім роцї, по чім компанія заставила цїлый проєкт штучной інтеліґенції.

Але то бы властно не было ніч нове. Тадь тото ся в русиньскім языку діє і в рамках нештучной інтеліґенції.

Петро МЕДВІДЬ, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.