6. 4. 2018: Народный будитель Русинів – Александер Зозуляк

(Ід 65-ым народенинам єдной із найвыразнїшых особностей русиньского руху на переломі 20. і 21. стороча)

 

Лем немногы особности новодобого русинького руху, історіками поменованого як третє народне возроджіня Русинів, можеме означіти як лідрів, котры ся не спроневірили своїм ідеалам наміряным на благо  властного народа, а то і  в часах приязных, і в тых гіршых, барз часто аж в такых, котры гранічать з властным бытём, ці небытём. Може тых другых пережыв дакус веце як заслуженой славы ай наш юбілант – Александер Зозуляк, котрый того року – 6. апріля славить свої 65. народенины. Хто знать, ці на таку путь го не наміряло хрестне мено – єднаке з народнымa будителями Русинів 19. стороча Александром Духновічом ці Александром Павловічом... Саша, як го вшыткы знамы і близкы неформално кличуть, є особностёв, котра ся уже за свого жывота записала до новодобой історії Русинів нелем на Словакії, але таксамо в меджінароднім русиньскім контекстї.

 

О вшыткых ёго заслугах на благо Русинів мож ся дочітати нелем в енціклопедічных геслах[1], но передовшыткым в статях, написаных при ёго жывотных юбілеях, котры уводиме на кінцю, але таксамо в многых далшых, публікованых главнї в Народных новинках[2] і часописї Русин – што ся записали до історії як першы  пореволучны періодіка нелем о Русинах, але ай друкованы по русиньскы.  Якраз тоты періодікы суть спяты з меном А. Зозуляка як їх основателя і шефредактора. І якраз на тоту часть народно-будительскых актівіт нашого юбіланта ся попробуєме заміряти в статї, бо новинарьска професія нас звязала із Сашом Зозуляком на довгы рокы.

 

Із бывшым редактором, пізнїше шефредактором україньскоязычного дореволучного тыжденника „Нове життя“ сьме ся спознали восени в роцї 1987. При наступі до редакції уведженого періодіка бы ся нам ани не приснило, як радікално ся змінить жывот навколо нас за нецїлы два рокы і яку роль в тых змінах буде одогравати якраз наш тогдышнїй колеґа – редактор Саша Зозуляк. Самособов, быв то час, кедь ай в україньскоязычній редакції молодша ґенерація редакторів зачала дедале веце наперед діскутовати, а потім ай публіковати статї не чісто по україньскы, але языком, котрому бы розуміли чітателї – Русины на северовыходї Словакії. Были то першы несмілы пробы обробкы матеріалів дописователїв – на языку близшому містному жытельству.Так ся поступно родила рубріка – Голос Русинів (реґуларно зачала як двойсторінка выходити в рамках Нового життя од януара 1990). Самособов, новембер 1989 лем прискорив прорусиньскы тенденції части редакторів у „Новім життю“, котрого ся наслїдно Александер Зозуляк став шефредактором. Функцію перебрав по бывшім шефредакторови Юркови Дацкови, котрый, хоць ай наслїдком револучных змін припустив факт, же новинкы про Русинів мають быти писаны языком близкым Русинам, але не быв прихылный прорусиньскій тенденції в шыршім контекстї. По непорозуміню новой лінії у бывшого выдавателя – КСУТ-у („Культурного союзу українських трудящих“, котрый ся меджітым, реаґуючі на пореволучны зміны в сполочности переменовав на „Союз русинів-українців ЧСФР“ – іщі все ідеолоґічно стоячій на позіціях сперед новембра 1989, же Русины суть частёв україньского народа і їх язык є найзападнїшым україньскым діалектом) наслїдно А. Зозуляк заложыв нове періодікум – Народны новинкы і зачав будовати нову редакцію з тімом бывшых редакторок україньскых выдань – Аннов Кузмяковов, Маріёв Мальцовсков, Аннов Плїшковов і Кветославов Копоровов (авторков той статї) за актівной участи бывшого председы Русиньской оброды на Словеньску Василя Турка. Помічну руку подав ай Ярослав Сисак, тогдышнїй директор Театру А. Духновіча у Пряшові, в просторах котрого редакція мала першу свою канцеларню і найнутнїшы потребы на роботу.

 

Може на тоты часы уж малохто памятать, но друкованы русиньскы медії одограли в зачатках возродного процесу Русинів по роцї 1989 найважнїшу роль, а Саша од самого зачатку стояв на їх челї, приїмав рїшіня што публіковати, але таксамо якым языком публіковати. Обсяг і язык споминаных періодік. Зданливо два протиполы – в єдній сімбіозї. Кедь сі колектів редакторів на челї із А. Зозуляком поставив за цїль писати якнайобєктівнїше, толеровати ай погляды інакше думаючіх в контекстї народностной політікы, давати простор шырокому спектру поглядів і „діскутерам вшелиякой масти“, бо така лінія выплывала з револучных змін поновембровой добы, яка мала принести в першім рядї слободу думаня і прояву, то в припадї формалной сторінкы – языка періодік быв час „певно зошнуровати“ язык Русинів і прямовати до єднотной нормы, котру бы акцептовав передовшыткым світ „великых“ славяньскых языків. Народны новинкы і Русин были тоты періодікы, на котрых ся пробовав, „треновав“, а поступно коріґовав  родячій ся норматівный русиньскый язык. Першый в історії Русинів. А Саша быв тот шефредактор, котрый все решпектовав погляды скушеных лінґвістів – Юрія Панька, Василя Ябура, кодіфікаторів русиньского літературного языка на Словакії. Хоць ся му ай многы корекції правопису не любили, бо відїло ся му, же лем комплікують правопис, але нїґда не сховзнув до того, абы сам од себе самовольно „поправляв“ прияту языкову норму подля властного уважіня. Про Сашу нелем обсяг (за котрый як шефредактор быв одповідный, а не были то просты рїшіня – ці публіковати або не публіковати дакотру контроверзну статю), але таксамо формалный бік – язык періодіка, за котре быв одповідный, быв барз важный, бо сам сі усвідомлёвав, же праві народжена дїтина – молодый русиньскый язык мусить мати штонайлїпшу підпору, мусить быти приятый і решпектованый ёго вжывателями, кедь хочеме, абы здобыв статус достойности нелем у властного народа, але главнї в меджінароднім контекстї. Ниякы прічіны (докінця ани фінанчны, кедь на выдаваня Народных новинок у роцї 2005 не придїлила „одборна комісія“ при Міністерстві културы СР ани єдну коруну на їх выдаваня[3]) не заставили А. Зозуляка выдавати Народны новинкы, глядаючі спонзорів (котрых в краю з найвысшов міров незаместнаности было лем барз мало), докінця жертвуючі властны фінанції на выдаваня новинок продовжовав у своїм дїлї. Меджітым іншы субєкты, котры поступно зачали розвивати в русиньскім народностнім контекстї свої актівіты, вытїшовали ся з богатой фінанчной дотації, хоць їх продукцію лем тяжко мож было назвати роботов професіоналів.

Час плынув а постуно зачали ай до русиньского медіалного жывота проникати інтернетовы медії – а ту знову як єден з першых зареаґовав Александер Зозуляк, котрый в роцї 2005 заложыв інтернетову сторінку www.rusynacademy.sk, котру выдає орґанізація Академія русиньской културы в Словацькій републіцї (єй установча громада ся одбыла 10. септембра 2005 у Пряшові[4]) і здружує особности русиньского руху з розлічных областей жывота. Наш юбілант ся став ґубернатором той інштітуції про світьску область, а о. Франтїшек Крайняк ґубернатором про набоженьску область. Триязычна русиньско-словацько-анґліцька інтернетова сторінка, пізнїше інтернетовы новинкы Академія русиньской културы в Словацькій републіцї, котры  выходили в роках 2014 – 2015, притягли увагу главнї молодой ґенерації Русинів, таксамо Нерусинів, a то нелем зо Словакії, но пересягла ай европскый контекст. Знову не было легко здобывати нелем дописователїв, але таксамо фінанції на ход інтернетовой сторінкы ці інтернетовых новинок. В роцї 2016 під веджінём А. Зозуляка зачала зась выходити інтернетова сторінка за мінімалной фінанчной підпоры штату. Но в роцї 2017 „одборна комісія про русиньску културу“ уповномоченого про народностны меншыны Влады СР не пропоновала схвалити на сторінку нияку дотацію, также, снажывши ся заховати тоту сторінку, юбілант ю цїлый 2017 рік фінацовав сам. Боком інтересу новинаря А. Зозуляка не зістав ани Facebook. На своїм профілї на Facebooku, як і на профілї Akademiа rusínskej kultúry v SR послїднї три рокы дає выбраны статї і фотоґрафії зо сучасного културно-освітнёго жывота Русинів на Словакії.

Аж по 15-ёх роках выдаваня Народных новинок і часопису Русин (в роцї 2006) їх шефредактор рїшыв ся написати о періпетіях, котры го спроваджають при реалізованю ёго благородного дїла про властный народ. Статя під назвов Редакчна квітка і по 15 роках жыє (а то наперек вшыткым періпетіям, перешкодам і нежычливцям)[5] многе одкрыла чітателям. Но Народны новинкы і їх шефредактор не страчають своїх сімпатізантів як з боку чітателїв і дописовачів[6], такых як Штефан Сухый, писатель (На многая сторінок і благая пер!), Марек Ґай, тогдышнїй председа Сполку русиньской молодежи (Дякую вам – Народны новинкы), Марія Ґірова, русиньска актівістка і писателька (Щіры слова), Гавриіл Бескид, русиньскый актівіста (Юбілуючі русиньскы Народны новинкы), о. Франтїшек Крайняк, ґрекокатолицькый священик (На початку быв Русин), Штефан Смолей, писатель (Редакції Русина і Народных новинок), так ай з боку редакчного колектіву: Марія Мальцовска (На платформі азбукы і незалежности), Кветослава Копорова (Были сьме молоды і мали сьме амбіції), Анна Плїшкова (Голос Русинів переріс до Русина і Народных новинок).

Ай в часах найбівшой фінанчной нужды Саша не полївив з професіоналности. Як журналісты, як здатного фахмана, котрый решпектує авторіты, в тім контекстї ай авторіты лінґвістічны. Свідчіть о тім приятя корекцій у правилах правопису по десятёх роках од кодіфікації (од року 2005) як в періодіках Народны новинкы і часописї Русин, так ай при выдаваню неперіодічных тітулів у русиньскім языку (учебників, публікацій одборной і умелецькой літературы – котрых выдав коло 150). Свою ясну позіцію демонштровав і на ІІІ. Меджінароднім конґресї русиньского языка у Кракові, де выступив з темов: Акцептація норматівности в русиньскій публіцістіцї в Словакії[7].Уведжена статя была прочітана ай на меджінароднім научнім семінарї Языкова култура і языкова норма в русиньскім языку, котрый орґанізовало тогдышнє Оддїлїня русиньского языка і културы Інштітуту народностных штудій і чуджіх языків на Пряшівскій універзітї.

 

В тых найтяжшых часах, як сам часто конштатовав, хоць не мав уже достаток сил, на тоты „жабячо-мышачі“ войны, рїшыв ся выдавати дале, докы не найде способного чоловіка, котрый бы з повнов одповідностёв перебрав ёго роботу. Ай тоты рокы Саша пережыв... Днесь ся може каждому сміло попозерати до оч, бо за ним стоїть честна і жертвенна робота на благо Русинів. Не перестав выдавати часопис Русин, хоць продовжованя традіції Народных новинок звірив „до старостливости“ Петрови Медвідёви – молодому шефредакторови періодіка ІнфоРусин, котрый ся в сучасности в русиньскім народностнім контекстї выпрофіловав на солідного новинаря.

 

А мы із Сашом зістали надале новинарьскы колеґове, дозволиме сі твердити, же ай особны приятелї.

 

До далшого жывота хочеме зажелати нашому юбілантови – Сашови Зозулякови міцне здоровя і много сил до далшой роботы на благо Русинів, але ай фалаток особного щастя і успокоїня.

 

ПгДр. Кветослава КОПОРОВА, ПгД., Центер языків і култур народностных меншын – Інштітут русиньского языка і културы Пряшівской універзіты у Пряшові (Словакія)

 

 

Література:

ПОПОВІЧ, М.: Скромный продовжователь будительского діла А. Духновіча. (Ку 50. народенинам шефредактора русиньскых выдань і председы Світовой рады Русинів – Александра Зозуляка). In: Народны новинкы. Културно-сполоченьскый тыжденник Русинів Ч. 13-14/2003. Пряшів: ОЗ Русин і Народны новинкы.

КОПОРОВА, К.: Про русинство зробив фалаток роботы. In: Народны новинкы. Културно-сполоченьскый тыжденнк Русинів СР. Ч. 9-12/2008. Пряшів: ОЗ Русин і Народны новинкы, 2. с.

МАҐОЧІЙ, П. Р.: Жыва леґенда. In: Русин. Културно-хрістіаньскый часопис Русинів.Ч. 2/2013. Пряшів: ОЗ Русин і Народны новинкы, с. 2-4.