31. 7. 2024: Вмер Штефан Ладижіньскый. Вызначна особность русиньской і чехословацькой културы

30-го юла 2024-го року у віці 99 років вмер Штефан Ладижіньскый. Ёго імя є скапчане з тыма найякостнїшыма умелецькыма тїлесами, котры мож познати на теріторії цїлой бывшой Чехословакії.

Штефан Ладижіньскый по 1989-ім роцї залучів ся актівно і до русиньского руху. Быв єдным із основателїв Здружіня інтеліґенції Русинів Словеньска і председом Русиньской оброды на Словеньску.

Сын священика

Народив ся Штефан Ладижіньскый 7-го марца 1925-го року в русиньскім селї Матысова, Старолюбовняньского окресу. Кедьже ся народив до родины ґрекокатолицького священика, занедовго переселила ся родина до Мальцова, в окресї Бардеёв, де став ёго нянё парохом.

На основну школу ходив у Мальцові і Пряшові, і од 1936-го року штудовав у Пряшові на Ґрекокатолицькій руській реалній ґімназії. Уж почас тых штудій став членом балалайкового орхестра, якый быв основаный далшов вызначнов особностьов русиньской културы – Юріём Цімбором, і котрый інтерпретовав головно співанкы з русиньскых реґіонів выходной Словакії.

Музика про Штефана Ладижіньского стала цїложывотнов любвов і професіёв, в котрій досягнув великы успіхы. В роцї 1943 став діріґентом співацького кружка на ІІ. Штатній ґімназії в Братїславі. Од того часу Ладижіньскый став частёв орхестралного жывота на цїлу свою професіоналну карьєру, ці то уж як діріґент, умелецькый ведучій, ці шефдраматурґ

Ансамбель основав і як вояк

Штефан Ладижіньскый быв у роках 1945 аж 1948 основателём і діріґентом Орхестра словацькой музикы в Братїславі. Кедь наступив на повинну воєньску службу, і там основав ансамбель, котрый вів. Тот ансамбель пак од 1950-го року став познатым під назвов Воєньскый умелецькый колектів капітана Налепкы.

В роках 1953 аж 1954 быв умелецькым шефом колектіву Централного дому чехословацькой армії, і у 1954-ім роцї одышов до Прагы і став драматурґом Армадного воєньского колектіву Віта Неєдлого, што быв централный умелецькый колектів Чехословацькой народной армады.

Умелецькый ведучій ПУНА

В Празї Штефан Ладижіньскый годен быв професіонално роснути, дістав можности співпрацовати з далшыма ансамблями, познакомив ся з особностями умелецькой сферы. Ёго „місія“ в Празї тырвала шість років.

Ёго успіхы были высоко цїнены і у компетентных представителїв Пряшівского краю, і так, кедь ся рїшыла кріза у втогдышнії Піддукляньскім україньскім народнім ансамблї – ПУНА (днесь русиньскый Піддукляньскый умелецькый людовый субор – ПУЛС), што быв балет і оперета втогдышнього Україньского націоналного театру (днесь русиньскый Театер Александра Духновіча), представителї краю їднали з Міністерством народной обороны ЧСР у Празї, чого резултатом было, же Штефан Ладижіньскый ся вернув до Пряшова.

В містї, в котрім штудовав, став умелецькым шефом ПУНА. Ёго приход значів ожывлїня ансамблю і зміну драматурґії.

Головнов ідеёв нового репертоару ПУНА під веджінём Ладижіньского было, же ансамбель почав робити співанкы і танцї з русиньскых реґіонів выходной Словакії, а не перевзяты чуджі україньскы матеріалы.

Хоць в тім меджі тыма, котры мали компетенції, не была згода, ці ПУНА не має быти веце україньскый колектів, ани представителї комуністічных властей краю, з котрыма ся то рїшыло, не заставили Ладижіньского і зохабили го робити по свому.

Резултаты были добры. Публіка, русиньска, і кедь Русинів втогды не было офіціално, омного веце оцїнёвала свій властный фолклор в інтерпретації професіоналного ансамблю, як імпорт україньской културы.

В часї, коли Штефан Ладижіньскый дїяв у Пряшові, скомпоновав і музику про вісем пєс драматічного колектіву Україньского націоналного театру. ПУНА під ёго веджінём надвязав спплупрацу з веце вызначныма умелацями, што оддзеркалило ся так само на популарности колектіву.

Основав леґендарне Štúdio S

По роках дїяня в Празї і Пряшові Штефан Ладижіньскый вернув ся до Братїславы. Став шефдіріґентом професіоналного ансамблю SĽUK (Slovenský ľudový umelecký kolektív – Словацькый народный умелецькый колектів) а так само намістніком ґенераралного директора державной компанії Slovkoncert, котра занимала ся орґанізованьом музичного жывота. Днесь бы сьме то назвали музична аґентура.

Якраз на тій позіції быв Штефан Ладижіньскый при основаню днесь вже леґендарного театру Štúdio S, днесь Štúdio L+S, котрый выникнув як Умелецька сцена Slovkoncert-у. Театер почав своє дїятельсть в маю 1982-го року, втогды без властного умелецького колектіву, і Штефан Ладижіньскый став ёго першым директором.

Спомянути треба і то, же попри своїй роботї часто помагав і аматерьскым колектівам. А так само приготовив коло 70 сценарів про естрады.

Русин і ґрекокатолик

Штефан Ладижіньскый мав успішный професіоналный жывот нелем на ниві русиньской, але обще чехословацькой културы. Наперек тому він ниґда не забыв на своє походжіня, зістав твердым Русином і ґрекокатоликом.

По політічных змінах 1989-го року пришов час, коли Ладижіньскый міг анґажовати ся і в тых областях. Навеце, быв то час, коли одышов на заслужену пензію. Залучів ся до русиньского возродного руху, а так само заміряв ся і на церьковну музику.

Штефан Ладижіньскый быв членом Русиньской оброды на Словеньску, а в роках 1999 аж 2001 быв їй председом. Почас ёго веджіня орґанізації, з ёго ініціатівы, приготовила ся выстава під назвов Русины Словакії, котра мала свою вернісаж у 2000-ім роцї у Словацькім народнім музею у Братїславі.

Выстава пак ішла до Пряшова і до далшых міст выходной Словакії, а часть той експозіції днесь творить експозіцію Словацького народного музея – Музея русиньской културы в Пряшові. Русиньска оброда у 2009-ім роцї выдала і ёго зборник під назвов Русиньскы перлы – Трёма голосами. То зборник народных співанок із сел северовыходной Словакії про дїтьскый і женьскый хор з моноґрафіями і фотоґрафіями сел і міст.

У 1995-ім роцї Штефан Ладижіньскый быв і єдным із основателїв Здружіня інтеліґенції Русинів Словеньска.

Свою енерґію на пензії заміряв і на роботу в братїславскім Ґрекокатолицкім церьковнім хорі Kirillomethodeon. Робив обробкы про тот, але і про іншы хоры. Знотовав Літурґію святого Іоанна Златоустого, колядкы, выдав казету церьковнославяньскых співів під назвов Тебе поєм.

У 2015-ім роцї втогдышнїй пряшівскый архієпіскоп і митрополіта Йоан Бабяк удїлив Штефанови Ладижіньскому Премію блаженого Павла Петра Ґойдіча – найвысшу нагороду пряшівского архієпіскопа. В тім самім роцї го Здружіня інтеліґенції Русинів Словеньска выголосило за Русиньску особность рока. Вічная память!

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм. Ґрафічна і языкова управа АРК в СР.