30. 8. 2024: Траґедія тріумфу

Одказ Повстаня є важный і днесь.

Словакія припоминать собі 80 років Словацького народного повстаня, єдной з найвызначнїшых дїй модерной історії Словаків. За поглядами історіків то было друге найвекше озброєне выступлїня проти фашізма в Европі. Но тріумф Повстаня несе із собов і траґедію.

До Словацького народного повстаня залучіло ся приблизно 80 тісяч людей. Русинів може наповняти гордостёв на своїх предків то, же меджі понад 30-ма народами, котры на Повстаню взяли участь, были і Русины, о чім од 2015-го року свідчіть камяна табла з написом Русины на памятнику в Музею Словацького народного повстаня в Баньскій Быстріцї.

Вдяка Повстаню Словаци были на кінцю Другой світовой войны меджі преможцями, меджі народами, котры стояли на правилнім боці історії.

А так само Словацьке народне повстаня было приголошінём ся ку меджівойновій Чехословакії, державі Масарика, лібералній демокрації, котра тоту меджівойнову державу характерізовала, мінімално у продемократічных участників, што потвердив і Ото Шімко, днесь сторічный участник СНП.

Повстаня, наперек тому, же было по двох місяцях переможене Нїмцями, є безпохыбно історічный тріумф. А далше коло Повстаня наслїдує траґедія.

Знаме, же повойнова Чехословакія уж не была тов Чехословакіёв, за котру боёвали і повстанцї. Держава стратила під тиском Москвы часть своёй теріторії – Підкарпатьску Русь. Ани здалека вже не ішло по войнї о слободну державу, што было завершено комуністічным пучом у 1948-ім роцї.

Пак собі на довгы рокы цїле Словацьке народне повстаня присвоїли комуністы, як кебы то были лем они, котры поставили ся проти фашізму, і хотїли собі так леґітімізовати власти, котры певно хопили до своїх рук. На демократічных лідрів, участників Повстаня, ся мало забыти, їх мена ся не споминали, не высловлёвали.

І што є на тім найтраґічніше, многы участници Словацького народного повстаня по змінї режіму были і перзеквованы. Тоты, котры бёвали за нашу слободу, нераз пришли о свою властну по 1948-ім роцї. Одказ Повстаня собі комуністы вкрали про себе, а ани го не дотримовали, бо слобода і демокрація їм была чуджа.

Одказ Повстаня є, же проти злу мож і є треба поставити ся

Кедь по 1989-ім роцї могла ся зачати розкрывати досправдова історія Словацького народного повстаня, многы словацькы націоналісты, любителї войнового Словацького штату і презідента Тіса, скрыты клерофашісты, почали го спохыбнёвати.

За вшыткы приклады старчіть єден. Кедь фашістічный, днесь вже марґіналный політік Маріян Котлеба став жупаном Баньскобыстріцького самосправного краю – сердця Повстаня, при нагодї рочніцї повстаня у 2015-ім роцї завісив на свій уряд чорны флаґы.

О повстаню ся не раз высловив як о більшевицькім пучі, як о зрадї державы, розумій Словацького штату, або як о траґедії, котра собі даремно выжадала жывоты Словаків. Тот чоловік ся в році 2016 дітав і до словацького парламенту. В країнї, котра ся одкликує на одказ Словацького народного повстаня.

І днешня коаліція ся одкликує на Повстаня. Но у 2023-ім роцї, по парламентных вольбах, лідрам партій Smer-SD і Hlas-SD, днешнёму премєрови і презідентови, не перешкаджали номінанты партії SNS.

Тота номіновала на посады міністра жывотного оточіня і двох державных секретарів того міністерства людей, котры в минулости успішно кандідовали до парламенту на кандідачнім списку Котлебовой партії, і в послідніх вольбах уж на списку SNS.

Ниґда не было чути, жебы ся публічно од „авантур“ Котлебы што до Повстаня діштанцовали, але никому то не перешкаджать, і на 80-ту рочніцю ся прийдуть кланяти ку памятнику.

То, што вшытко днесь мож чути з уст різных політіків о Повстаню, бы так само было на єдну довгу статю, котра бы потвердила лем далшы дезінтерпретації історічных фактів.

Лем тых пару прикладів ясно вказує, же ани по паді комуністічного режіму не перестала ся кривити історія, образ Повстаня, не перестали собі го присвоёвати і тоты, котрых із ёго одказом капчать барз мало або ніч. І так траґедія того тріумфу продовжує.

Одказ Повстаня є важный і днесь. І є то наша сполочна дїдовизна, і нас Русинів, котру собі мусиме сохраняти. Одказ Повстаня є, же проти злу мож, і є треба поставити ся. Же слобода і демокрація суть цїнности, котры даколи выжадують і тоты найвысшы жертвы. Не зохабме собі одказ Повстаня знова красти, кривити го ці присвоёвати тыма, котры по тім одказї топтають.

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Ґрафічна і языкова управа: АРК в СР.