30. 4. 2018: Фаребны камінчікы были гляданём ідентічности. Якубиско святкує 80 років

Родак з Койшова, де населили ся і Русины, належыть меджі тото найлїпше што чехословацька філмоґрафія має. Режісер Юрай Якубиско, єдиный актівный режісер у світї великого філму, котрый голосить ся ку свому русиньскому походжіню, днесь дожывать ся 80-ох років.

 

З Койшова до великого світа філму

Якубиско, знамый главно як режісер, но і сценаріста, камераман, вытварник, народив ся 30-го апріля 1938-го року в Койшові, селї, котре находить ся на Спіші. Хоць пізнїше з родічами переселили ся до Кошіць, Якубиско ся традіціями, котре міг відїти в роднім селї, іншпіровав у многых своїх філмах, до котрых закомпоновав елементы своёй родной културы, наприклад, кедь главна представителька у приповідковім філмі Перинбаба (Perinbaba), якесь небесне бытя, котре має міць рїшыти о снїгу і хвилї, але і долях, носить на голові хустку тіпічну про койшовскы жены.

Будучій успішный філмовый режісер выштудовав Середню умелецько-промыслову школу в Братїславі і продовжовав штудії в Празї на Філмовій академії музичных умень. Дебутовав у роцї 1967 успішным філмом Хрістовы рокы (Kristove roky), і уж о рік пізнїше мож было посмотрити собі ёго далшы два філмы – Дезертеры і путници (Zbehovia a pútnici), в котрім цїлый компарз грають Койшовчане, і Пташата, сироты і блазны (Vtáčkovia, siroty a blázni).

Період нормалізації по потиснутю Празькой яри із 1968-го року неґатівно дотулив ся і Юрая Якубиска. Наперед про неприязну політічну сітуацію в Чехословакії не міг докінчіти свій розробленый філм Досвіданя в пеклї, приятелї (Dovidenia v pekle, priatelia) і в роцї 1971 дістав прямый заказ роблїня цїловечерных філмів і быв післаный до Куртого філму в Братїславі (Krátky film Bratislava), де міг робити лем куртометражны ці середнёметражны філмы.

Аж на кінцю сімдесятых років дістав доволїня вернути ся назад ку цїловечерному граному філму. І так выникнув філм Збудуй дом, посадь стром (Postav dom, zasaď strom), котрый мав премєру у 1979-ім роцї. Слїдовала комедія Невіра по словацькы (Nevera po slovensky) і Якубиско прямовав ку свому великуму трюмфу, потверджіню, же є „чехословацькый Фелліні“, з котрым ся приятелив, як і з іншыма світовыма режісерами, кедь в роцї 1983 одпремєровав ґрандіозну адаптацію роману словацького пистеля, представителя маґічного реалізму Петра Яроша під назвов Тісячрічна пчола (Tisícročná včela). Над очекованя добрї скінчіли і ёго екскурзії до світа філмів про дїтей, кедь наточів споминану приповідку Перинбаба у 1985-ім роцї і о два рокы пізнїше філм Пегатый Макс і страшкы (Pehavý Max a strašidlá). Передреволучный період завершыв Якубиско в роцї 1989 премєров філму Сиджу на конарї і є мі добрї (Sedím na konári a je mi dobre).

По револуції Якубиско зробить у 1990-ім роцї телевізный філм Скоро ружова історія. В роцї 1992 одходить жыти до Прагы, но в тім самім роцї іщі докінчує розробленый філм із 70-ых років Досвіданя в пеклї, приятелї і так само одпремєрує новый філм Лїпше быти богатый і здравый, як бідный і хворый (Lepšie byť bohatý a zdravý ako chudobný a chorý). Першый філм режісера, котрый вже жыє в Празї, в окремій Чеській републіцї, приходить до кін у 1997-ім роцї і має назву Неясна вість о кінцю світа (Nejasná správa i konci sveta). Потім слїдує довша перерва.

У 2000-іх роках Якубиско вертать ся наперед філмом Post Coitum, но тот твор із 2004-го року не має добры рецензії. О штири рокы пізнїше ся до кіна діставать копродукчный філм Bathory о вынятково інтересній історічній особности, яков была угорьска ґрофка Алжбета Баторіёва. Моментално має Юрай Якубиско розроблены філмы Перинбаба 2, Славяньска епопея (Slovanská epopej) і Забытый епос (Zapomenutý epos).

 

Фаребны камінчікы як гляданя властной ідентічности

„Вшыткы маґічны справы, котры діють ся в моїх філмах, суть з Койшова,“ говорить Якубиско, котрый додавать же любить койшовскы жены. Но о своїй русиньскій ідентічности одкрыто зачав про медії говорити главно в повязаню з філмом Фаребны камінчікы (Farebné kamienky).

Тот лем 27-минутовый філм выникнув як часть ціклу словацькой публічной телевізії під назвов Толеранція. Чудже слово? у 2002-ім роцї. Цїлый цікл быв заміряный на презентацію народностных меншын, презентовав ся дома і за граніцями, і Юрай Якубиско собі зо сценарістом Нікітов Словаком выбрали Русинів. Філм є баданём русиньской ідентічности, знаків, котры Русинів одрізняють од своїх сусїдів. Мож в нїм відїти русиньскы трації, певне повязаня Русинів з віров.

„Русины были про мене інтересны зато, же їх подобно як Ізраіль, споёвала реліґія – ґрекокатолицька,“ повів у 2002-ім роцї про денник „SME‟. „Кідь Сталін приготовлёвав зъєдинїня Україны, вырїішыв обмеджіти вплив Западу і зрушыв ґрекокатолицьку реліґію. Зістала лем православна. А так было і на выходї Словакії. Українцїв звыгоднёвали на користь Русинів. Помагали їм, досаджовали на выгодны посады. Но як раз діскрімінація якбы Русинам дала силу пережыти,“ повів втогды режісер.

Но нелем то тягло Якубиска ку точіню о Русинах. В розговорах, котры втогды ку філму давав, все припоминав свою етнічну приналежность ку Русинам. Говорив, же філм є гляданём ёго властного корїня, ідентічности. У філмі мож відїти простых людей зо сел, но захопив і модерны, сучасны тренды в русиньскій културї, кедь до 27-минутового філму закомпоновав і Театер Александра Духновіча в Пряшові, єдиный у світї професіоналны русиньскый театер, ці Музей модерного уменя Енді Варгола в Меджілабірцях.

 

Єм єден з вас

Же бісїда о своїм русиньскім походжіню у Якубиска не быв лем маркетінґовый тяг при премєрі філму, а досправдовым пересвідчінём з гордостёв, режісер потвердив дакілько раз.

Наприклад, у 2003-ім роцї послав телеґрам з одказом „єм єден з вас“ делеґатам Світового конресу Русинів, котрый втогды проходив у Пряшові.

О 10 років пізнїше быв з Якубиском зробленый телемост із 11-ой русиньской забавы в Братїславі. Втогды так само гордо повів вшыткым участным, але і слухачам радія Русин ФМ, котре з той події робило прямый ефір, же є так само Русин і апеловав на молоду ґенерацію, жебы голосила ся ку своїй народности і не забывала на ню.

Юрай Якубиско дістав за свою творчость множество філмовых премій і оцїнїнь. В роцї 2016 му была удїлена Медайла за заслугы, котру удїлює Чеська републіка за заслугы в области културы.

Петро МЕДВІДЬ