27. 9. 2019: Актівный потомок славных Бескидів

(До 90-роча од дня народженя Мґр. Гавриїла Бескида)

Родина Бескидовых (Михал, Ґріґорій, Николай, Антоній і цїла плеяда іншых) уж од половины 19. стороча і до половины 20. стороча внесли цїнный вклад до русиньской історії, літературы і політікы. Мґр. Гавриїл Бескид, по префесії учітель рoсійского языка, належыть ку людём, якы по нїжній револуції, кедь ся формовав на повну силу русиньскый рух в Словакії, ся окремо актівно проявляв на русиньскім полю.

Народив ся 28. септебра 1929 року в Кошіцях у родинї Евґенія Бескида і Марты, родженой Холошняёвой. Цїле своє дїтинство пережыв у русиньскім селї Леґнава, Старолюбовняньского окресу, яке гранічіть з Лемками у Польщі, де ёго отець быв ґрекокатольцькым священиком 35 років. Там выходив основну школу. Ёго учітелями были Варфоломій (єен з директорів Україньского націоналного театру в Пряшові, днесь Театру Александра Духновіча) і Клары Баволяровы. Скінчів Штатну російску ґімназію в Пряшові і Высоку школу педаґоґічну в Братрїславі. Учів у Леґнаві, в малім Липнику, на Середнїй педаґоґічній школї Клемента Ґоттвалда, на Двананадцятьтічній середнїй школї, на Електротехнічній і Спройньцькій серенїх школах у Пряшові, скады і одышов до пензії 1991 року). По нїжній револуції ся актівно запоїв о русиньского руху, наперед у связи з Руськым домом, дале як бадатель і розшырователь бескидіаны і карпатьской русиньской літературы в цїлім.

– Наперед было треба постарати ся о навернутя Руського дому Русинам, якый быв незаконно поштатненый в 1965 роцї. На то было треба обновити членьску базу як Руського клубу, так і Ообщества А. Духновіча при Руськім домі в Пряшові, – говорить Мґр. Гавриїл Бескид. – Ку тій роботї мене притягнув Іван Бобак, як бывшай учітельскый колеґа, і Др. Андрій Дрібняк. І так дошло ку протирічам, гляданю архівных матеріалів. Ай кедь не было іщі Дому, културно-освітня робота клубу ішла все в іншых заряджінях. Довга была путь, покы вшытко стало на міру і Руськый дом у 2002 роцї ся навернув тым, кому патрить – Русинам.

Дале быв єм сі того свідомый, же моїм посланём, написаным внутрїшнїм законом, є сприступнити Русинам цїнне духовне богатство моїх предків. Задача то была і не є нияк легка, бо я ани не думав, же ся буду колись тов проблематіков професіонално занимати. Много архівных матеріалїв было пороздаване або продане, наприклад, лем 10 міхів новинок, якы выходили за першой реублікы, одвіз з Леґнавы од мого отця Євґенія Бескида доц. Др. Василь Гривна. Купив даякы і Михал Дубай, і доц. Др. Андрій Шлепецькый. В Кошіцях зась отцїв брат Александер Бескид передав рукописный матеріал з сценарями про 12 філмів, якы зробив мій стрыко Др. Николай Бескид до Прагы Др. Іванови Кремпови, як і дакотры книжкы. По смерти мого стрыка Александра снажыв єм ся дати докопы зостаток рукописных матеріалів по небогім стрыкови Николаёви Бескидови. Вшыток тот матеріал, як і бадательскый, котрый єм роздобыв тяжков путёв по архівах в Празї, Будапештї, Берегові, собі высоко цїню і храню, як зорніцю ока. На тоты матеріалы часто ся операм у своїх статях. Великым помічником в зачаткох моёй бадательской роботы была книжка Павле Роберта Маґочія „Формування національної самосвідомости: Підкарпатська Русь (1848 – 1948)‟, выдана в Ужгородї в 1994 роцї, де в богатій бібліоґрафії єм нашов велике множество істочників о Бескидах. Листуючі творы Олены Рудловчак, мене дуже заінтересовала єй робота „Духнович, твори ІІІ.‟, де так істо під алфавітным указователём я нашов шырокый діапазон матеріалів о творчости аж мого прадїда Михала, котрый дїяв іщі в зачатках другой половины 19. стороча. Ясно, же тоты факты мене дуже іншпіровали на осмыслїня творчости цїлого ряду людей з родины Бескидовых. Єм гордый на то, же были великым приносом до нашой карпаторусиньской історії, літературы, але і языка.

А як были можности реалізації снаг в споминаній бескидіянї і в карпаторусиньскій літературї? Тадь сам Г. Бескид, як сам твердить, до того часу ся тов проблематіков не занимав.

– Зачаткы роботы в даній области по нїжній революції были про мене дость тяжкы, бо єм учів на Середнїй промысловій школї стройницькій у Пряшові, а окрем того, довгы рокы єм ся сам стара о свою немічну маму, яка пострадала при автогаварії. Дорога до писаня не была легка. Роль зограла єдна нагода, кедь єм з доц. Андріём Шлепецькым навщівив у 1991 роцї реакцію Народных новинок. А. Шлепецькый написав статю о Николаёви Бескидови, а не мав фотоґрафію, а я тоту фотоґрафію мого стрыка принїс. Із статї ня заінтересовали такы рядкы: „Ёго великый матеріал нашой історії бы ся змістив до пятёх книг. Я пересвідченый, же меджі нашым молодым поколїнём ся найде чоловік, котрый спрацує наслїдство того великого історіка і літературознавця...‟ З того часу я зачав сполупрацовати з нововзникнутов редакціёв, за што єм єй бырз вдячный, як і редакторцї і писательцї Марії Мальцовскій, яка ня притягла ід сполупраці. Мусив єм ся доучіти з карпаторусиньской історії і літерастуры, бо як бывшый русіста быв єм орьєнтованый на російску і тогдышню совєтьску літературу. Я ся доднесь все лем учу, а хотїв бы-м повісти, же лем тоты русісты можуть быти хосенны про Русинів, котры проглублять свої знаня і з проблематікы карпатьскых Русинів. Вышла серія статей в рубріцї „З письменной літературы Русинів‟ – од латиньской добы аж по розпад Австро-Угорщіны. Од зачатку в Народных новинках і в часописї Русин обявили ся публікації, тематічно заміряны на проблематіку нашой історії, літературы, о особностях, о котрых ся мало знало меджі русиньсков громадов, а самсобов єм ся снажив сприступнити ай творы Др. Николая Бескида, котры былим дотеперь мало знамы, а были выданы будь в часї Австро-Угорщіны або в меджівойновім часї в журналах і календарюх, або книжно.

Од 2000 року выходить хосенна публікація Русиньскый народный календарь, якых до 2004 року вышло пять. Гавриїл Бескид быв єден із плодных сполупрацовників тых важных публікацій. Находиме ёго статї на різны актуалны темы, присвячены ку главным історічным датам окремых років. Ту ся мож дочітати о Ґрекокатолицькій руській ґімназії, о Ґрекокатолицькій руській учітельскій семінарії, о културных общества Русинів од другой половины 19. стороча, о вызначных особностях Руського клубу і Общества А. Духновіча в Пряшові. Многы статї Мґр. Гавриїла Бескида ся обявили і в загранічных русиньскых выданях: Бесіда, Вседержавный русиньскый вістник, Podkarpatská Rus і інде. Находиме ёго мено в Encyclopedia of Rusyn History and Culture межі 24 сполупрацовниками, яку выдали професор Павел Роберт Маґочій і професор Іван Поп в 2003 роцї в Торонтї в Канадї. Сам є зоставителём своёй першой книжкы, а то Николай Бескид на благо Русинів, (позн. ред.: але і другой – Николай Бескид як субєк і обєкт історіоґрафії.) Перша вышла в 2005 в Ужгородї а друга в 2009 роцї у Пряшові.

Актівіты Г. Бескида ся не огранічують лем на публікачну роботу. У 2002 роцї быв ініціатором научного семінаря – 120 років од народжіня Николая Бескида, як і окрытя памятной таблы історікови в Леґнаві і в Болдокеваралі в Мадярьску, орґанізовав бісїды з писателём Підкарпатя Василём Сочком-Боржавином, семінарь на тему 80 років Общества А. Духновіча в Пряшові і ряд іншых актівіт. Г. Бескид выступав на вызначных русиньскых форумах, як делеґат Світовых конґресів Русинів у Будапештї, Ужгородї, Пряшові, Криніцї, Сіґетї, на научных семінарях в Мадярьску, в Ужгородї і інде. На сердцю му лежав проблем занедбаных гробів нашых културных великанів, як: Юлій Ставровскый-Попрадов, Михал Бескид, Іреней Ханат, Корнелій Добряньскый в Чертіжнім, якы требало обновити, як і реалізовати памятну хыжу спомянутым людём, і писателёви Василёви Зозулякови.

Такых благородных дїл на контї Г. Бескиа бы ся нашло і веце, наприклад, меджінародный семінарь ку 105 рочніцї од народжíня Юлія Ставровского-Попрадова, реалізація проєктів Русиньского културно-освітнёго общества Александра Духновіча в Пряшові і цїлый ряд іншых хосенных дїл на благо Русинів.

ПгДр. Марія Мальцовска, здрой: 100 вызначных Русинів очами сучасника, І. часть, Пряшів: Світовый конґрес Русинів, 2007, ISBN 978-80-88769-79-8, c. 7-10.