27. 4. 2016: 80 років од заснованя русиньской ґімназії в Пряшові

Минать 80 років од часу, коли было схвалене заснованя русиньской ґімназії в центрї Пряшівской Руси. 27-го апріля 1936-го року Міністерство школства в Празї схвалило заснованя ґімназії про Русинів у Пряшівскім реґіонї. Головным ініціатором заснованя такой ґімназії быв уж на кінцю 20-ых років 20-го столітя Федор Ройковіч, котрый быв втогды ґрекокатолицькым парохом в Лютинї, пізнїше і владыка Ґойдіч.

1-го марца 1936-го року з ініціатівы Общества руськой молодежи і Союзу руськых учітелїв быв выголошеный меморандум 8-ох русиньскых орґанізацій, адресованый председови чехословацькой влады Міланови Годжови. Таку інштітуцію, як была ґімназія, могла втогды отворити лем держава, окрес або церьков. Комітет, котрый приготовлёвав одкрытя ґімназії в Пряшові, обернув ся втогды на єпіскопа Пряшівской ґрекокатолицькой єпархії Павла Петра Ґойдіча, ЧСВВ, ці бы основателём школы не стала ся Ґрекокатолицька єпархія. Єпіскоп з радостёв тоту пропозіцію прияв. Штуденты перед тым мусили ходити на ґімназії наприклад на Підкарпатьску Русь, што было про дакотрых далеко. Лемковина свою ґімназію не мала.

В писмі презідентови Томашови Ґарікови Масарікові, окрем іншого, владыка Ґойдіч написав: „Не просиме златы горы, лїсы, не жадаме одпустити нам данї, ани поміч про людей без роботы, не жобреме алмужну. Жадаме лем тото, што нам давать Конштітуція на основі природного права – абы русиньскы дїти в русиньскых селах могли ся учіти по русиньскы.“ Так выникла Ґрекокатолицька руська реална ґімназія в Пряшові, котра зачала навчаня в школьскім роцї 1936 – 1937.

Языком навчаня ся став руськый язык. Першым директором ґімназії ся став доктор Николай Бобак а од половины мая 1945-го аж до 1953-го року быв директором Алексей Фариніч. Найвеце ся заслужыли на выбудованю русиньской ґімназії єпіскоп Ґойдіч, адвокат Іван Пєщак, доктор Діонізій Ройковіч і Павел Дубай. Николай Бобак пізнїше, у 1944-ім роцї, коли вышли із ґімназії першы абітурьєнты, повів: 1936-ый рік є в історії карпатьскых Русинів такый важный, як 1862-ый про словацькый народ.“ Думав тым рік, коли была заснована перша словацькы і перша русиньска ґімназії на теріторії днешнёй Словакії.

По тім, што вышла інформація в русиньскых новинках, же выникать русиньска ґімназія в Пряшові, пришло на банковый рахунок ґімназії в першых двох тыжднях 20 тісяч корун, і в далшых тыжднях ся сума збірок од спонзорів, родічів, інтеліґенції, жывностників, рольників і сел звекшыла двараз. На кінцю рока 1936 уж было в банцї 50 тісяч корун.

Держава зачала підпорёвати школу аж од 1942-го року, вже за Словацького штату. По роспадї Чехословацькой републікы у 1939-ім роцї ся ґімназія дістала до немилости фашістічной державы, єпіскоп Ґойдіч дві класы переніс до своей резіденції а далшы дві до арендованого дому. І назва школы ся змінила. Од школьского року 1939 – 1940 то была Ґрекокатолицька руська ґімназія. По войнї школа зясь дістала нову назву – Штатна руська ґімназія.

В 1953-ім році в рамках реформы чехословацького школства ґімназія про Русинів заникла. Єй послїднї класы были приєднаны ку Єденадцятьрічній середнїй школї з навчалным языком словацькым, но руськый язык в тых класах быв зміненй на україньскый. Од року 1956 была ґімназія зъєдинена із основнов школов. Школьскый рік 1957 – 1958 значів про школу далшу трансформацію, кідь із нёй выникла ІІІ. Єденадцятьрічна середня школа у Пряшові а од року 1961 то была Середня обще-освітня школа. Наконець од року 1969 то была окрема Ґімназія Тараса Шевченка із навчалным языком україньскым і окрема основна школа. Днесь є то знова Зьєдинена основна школа і ґімназії Тараса Шевченка із навчалным языком укрїаньскым.

Перед двома роками Містна орґанізація Русиньской оброды на Словеньску в Пряшові обернула ся своїм писмом на сучасного зряджователя школы, котрым є Пряшівскый самосправный край зо жадостёв, жебы на школї, котра выникла як школа про Русинів, де все ходили і ходять головно русиньскы дїти, были доволены русиньскы класы, або холем навчаня русиньского языка, історії і културы. На писмо, на котре мала прийти ці уж позітівна або неґатівна одповідь, доднесь Пряшівскый самосправный край не одповів. Зо закона має уряд обовязок одповідати до 30-ёх днів.

Руська ґімназія в Пряшові была перша ґімназія в історії Русинів  Пряшівщіны. Пізнїше выникла і ґімназія в Міджілабірцях, котра ся по часї перенесла до Гуменного. Пряшівска ґімназія выховала много абсолвентів, котры успішно залучіли ся до жывота  сполочности. Ці ся до нёй даколи верне русиньске навчаня, зіставать вопросом.

П. М.

Script logo