26. 6. 2024: Невыхоснованый потенціал

Знаме собі представити тот потенціал, кебы было школство?

Русиньске школство на Словакії є єдна з найкардіналнїішых проблем, котры сьме за 35 років возродного руху по 1989-ім роцї не доказали вырїшыти. Самособов, вплив на то має много факторів, но жебы не было дїтей, то ся повісти не дасть.

На Словакії Русинам хыбить вертікална штруктура школства, і з тов проблемов трапиме ся з рока на рік, але з рїшінём нихто властно дотеперь не пришов. Чісло приголошеных ку русиньскій народности каждым списованём росне, лемже мы сьме із школством там, де сьме были і втогды, кедь нас было омного менше.

Самособов, маєме свій інштітут на універзітї, але під ним є пак єдна велика дїра, котру на дакотрых місцях платають тоты дві основны школы, де є навчалный язык русиньскый, і даякы школы, де є холем навчаня русиньского языка. Пак ся найде іщі даяка тота матерьска школа, середня школа не є жадна. Кедь ся з того верьху, котрым помыселно є інштітут на універзітї, чоловік посмотрить долов, може з того порожнёго простору аж замлїти.

О тім, чім вшыткым є така сітуація запричінена, ся уж писало і бісїдовало много. Є ясне, же при соціално-економічній сітуації, яка панує в русиньскых реґіонах на Словакії, уж лем мало-де найдеме в селах школы. Не є про кого їх тримати. Молоды там не зістали. А вдяка децентралізації школства, коли ся шмарила одповідность на село і ёго розрахунок, і там, де бы іщі штось могли фунґовати, то просто село не має як заплатити. І так ся школы рушать.

Лемже іщі все маєме міста в нашых реґіонах, а маєме і векшы села, або централны села, де школы фунґують. Нажаль, ани там в 90 процентах не знаме просадити, жебы было холем навчаня русиньского языка в рамках реґуларного навчалного процесу.

Можеме ся одкликовати на харты, на права, котры маєме мати забезпечены, реалность є така, яка є. Силов тото не просадиш. А чуєме і такы слова, же о то не є інтерес, же родічі не хотять, і так далше.

Перед пару днями одбыв ся вже 23-річник Духновічового Пряшова, значіть, ёго фіналной части, коли тоты найлїіпшы прийдуть до Пряшова одпрезентовати ся в декламації ці сценічній зручности. Понад 120 участників, котры поступили з окресных змагань з першых місць в різных катеґоріях, пришло тот рік. Але окресныма конкурзами стопроцентно, так як і по минувшы рокы, перешло омного веце дїтей. Не буду далеко од правды, кедь повім, же може коло 250.

Є то робота учітелёк і учітелїв у нашых русиньскых реґіонах, векшынов педаґоґів на нерусиньскых школах, з котрых лем в маленькій части є і даяке навчаня русиньского языка. Є то і воля дїтей до того іти, і воля родічів, же їм в тім не бранять.

Чісла дїтей, котры каждый рік голосять ся на Духновічів Пряшів, суть властно такым малым чудом. І кедь не є школство, суть дїти, суть учітелї, котры наперек тому з дїтми роблять, розвивають їх в русиньскім языку, а мож повісти, же уровень декламаторів на Духновічовім Пряшові ся дасть порівняти з хоцькотрым іншым конкурзом декламації в словацькім языку.

Значіть, де є властно проблема, же суть і дїти, суть і учітелї, суть і родічі, котры не бранять, але запровадити русиньскый язык до навчалного процесу якось не іде?

Гляданя одповідї на тот вопрос не є просте. А ани я тоту одповідь не тримам в руцї. Што знам на сто процент, то є факт, же бы сьме ся конечно мали вопросом нашого школства почати серёзно занимати. Проблема якбач не буде лем в тых другых, на котрых ся знаме выгварити, проблема якбач буде комплекснїша, і треба бы єй было почати і комплекснїше, головно акчнїше, рїшыти.

Кедь смотриме на чісла дїтей, котры теперь, без шкослтва ходять на Духновічів Пряшів, знаме собі представити тот потенціал, кебы было школство? Затля нам перед очіма світить лем невыхоснованый потенціал.

Петро МЕДВІДЬ. Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Языкова і ґрафічна управа: АРК в СР.