26. 3. 2021: Конґресова інерція

То, же ся в 1991-ім роцї подарило зорґанізовати першый світовый конґрес народа, котрый іщі два рокы перед тым „не єствовав“, было таке мале чудо. Што ся му подарило зробити за короткый час, главно в першій декадї свого діятельства, было чудо велике. Но не жыйме зо старой славы.

Світовому конґресу Русинів можеме вдячіти за много. Є то сила, котра уж нелем так, на властнім пісочку в каждій державі, але некомпромісно наштартовала цїлосвітове русиньске возроджіня, наше воскресіня. Конґрес як меджідержавна орґанізація, але і окремы членьскы орґанізації твердо ішли за пунктами, котры собі становили, і є можне, же без русиньской єдности, декларованой якраз конґресом, без конґресовой підпоры, бы ся дакотры дїла не подарило в окремых державах Русинам досягнути.

Кедь днесь, з одступом тридцятёх років, оцїнюєме Світовый конґрес Русинів, можеме на єднім боцї повісти, же то досправды было чудо, же ся таке штось подарило. Но на другім боцї то было тото найприроднїше, што ся могло стати.

З кым ся мали Русины в окремых державах по декадах комуністічной українізації споїти, кедь лем не з властныма з іншых боків граніць і споза моря?

О тім, о што вшытко ся конґрес заслужыв почас свого єствованя, не є треба много писати. То, же днесь маєме свої права в окремых державах, же маєме свої інштітуції, же сьме узнаны, же сьме кодіфіковали язык, то вшытко є реалітов і вдяка конґресу, котрый становив тоты цїлї, якы пак з конґресом за плечами просаджовали членьскы орґанізації у своїх державах.

Подарило ся нам много, болячім тернём зіставать вопрос Русинів на Українї, котра „демократічно“ потискує права меншыны на їй прадїдівскій теріторії.

Но жыти зо старой славы є барз мало. Цїлї, котры собі дав конґрес, были наповнены давно. Концепт того, што має быти конґрес дале, „стары“ штруктуры якось не мають потребу рїшыти.

В остатнїх роках, і тырвать то вже доста довгый час, сьме свідками того, же конґрес сам не знать, што зо собов і глядать свою тварь. Так бы сьме могли описати сітуацію, кебы сьме хотїли быти евфемістічны. Кебы сьме хотїли обвинёвати з того лем єдного чоловіка, лем председу, або лем Світову раду Русинів, не было бы то правилне.

Признавам, же і я быв много раз того погляду, же зміна того або іншого чоловіка, на тій або іншій посадї, вырїшыть проблему. Но штораз веце єм пересвідченый, же конґрес має од даякого часу сістемову хыбу. І зато треба зміну думаня, но тоту зміну можуть принести лем новы люде. Значіть обміна конґресу не може быти лем о пару особах, але о цїлых штруктурах, включно делеґацій.

Без такой ґенералной обміны, ся конґрес не буде годен рушати допереду. А скоріше наопак. Могли бы сьме повісти, же конґрес ся моментално рушать лем яковсь інерціёв, лем тым, же хтось го раз розбігнув і він іде, з часу на час до нёго на засїданях шопнеме, та іде дале, лемже такым штілом раз застане і уж не буде того, хто бы до нёго поштовхнув, жебы ішов дале.

Абсолутно просто повіджене, днесь ся не можеме сполїгати на інерцію конґресу. Днесь мусиме рїшыти, де позганяти новы моторы, і бензин до тых моторів.

Так само мусить конґрес знова наповно діяти на хосен Русинів, як то робив у своїх початках, быти актівным, озывати ся, кедь є якась проблема, а главно, не втїкати од складных тем. Културно-сполоченьскых орґанізацій маєме доста. Конґрес мусить вказати, же має і своє політічне значіня.

По тридцятёх роках має за собов конґрес свої плодны рокы, успіхы, за котры можеме лем быти вдячны. Але має за собов і рокы, котры были переступованём на місцї.

Днесь не є русиньскый меджінародный рух огроженый тым, ці буде або не буде фунґовати конґрес. Русиньскый рух собі може в меджінароднім контекстї днесь омного легше, як перед тридцятёма роками, найти свою іншу форму діяня. Але наперек тому, же і автор того коментаря ся вже не раз крітічно выразив на адресу конґресу, а крітічным не перестав быти, думать, же была бы то велика хыба, зохабити дїло, котре зачали нашы новодобы будителї тридцять років тому. Велика хыба.

Конґресова інерція не буде тырвати вічно. Суть днесь членьскы орґанізації приготовлены додати моторы і бензин? Або лїпше повіджено – пустити там новы моторы і бензин? Ці лем ся буде конзервовати далше, полемізовати, глядати ся, аж покля не прийдеме на то, же уж цалком стоїме на місці?

Ключом бы могло быти одшмаріня властных інтересів і знова ся вернути, як то конґрес і мав, ку сполочным інтересам. Кедь хтось не видить як, най ся посмотрить на кампань ку списованю, де найвекшу роль грають нечленьскы орґанізації конґресу.

Петро МЕДВІДЬ, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm, языкова і ґрафічна управа: ред. АРК в СР.