25. 5. 2021: Одбыло ся далше засїданя народностного выбору. І теперь лем онлайн

В понеділёк, 24-го мая 2021-го року, одбыло ся 41-ше засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

З причіны продовжуючіх протиепідемічных наряджінь і тото засїданя проходило онлйан формов. В проґрамі мали членове выбору десять пунктів. Бісїдовало ся о народностных музеях, школстві ці приправах односно народностного закона.

Русиньскый музей робив і почас короны

Членове выбору дістали іщі перед засїданём Інформацію о річных справах о дїятельстцві народностных музеїв на Словакії за рік 2020. Тот документ передкладать Міністерство културы Словацькой републікы, кедьже є зряджователём Словацького народного музея (СНМ), під котрый належать і народностны музеї.

Як окремы шпеціалізованы інштітуції має СНМ вісем народностных музеїв, межі нима є і Музей русиньской културы в Пряшові (СНМ – МРК).

З документу, котрый быв передложеный выбору, ся дізнаме, же русиньскый музей ани в минулім роцї не рїшыв жадны научно-бадательскы задачі, но то не значіть, же быв без дїятельства. Треба припомянути, же в минулім роцї ся по довгім часї зачала рїшыти реконштрукція холем части просторів, котра є теперь докінчена і може конечно служыти як достойны выставны просторы, і кедь на велику реконштрукцію СНМ – МРК іщі все лем чекать.

Окрем того, же ся робили ставебны роботы, русиньскый музей в часї пандемії стигнув у 2020-ім роцї збогатити свій збірковый фонд, реіншталовав довгодобу выставку Історія Русинів на Словакії од року 2013, зреалізовав пять дочасных выставок, далшы културны події, де было мож чути музику, але і літературне слово, але были і ательєры народной творчости ці драматічной творчости.

Хоць музей мав цілковый розрахунок на 2020-ый рік векшый як в попереднім році, треба підкреслити, же высша сума была з причіны схваленой реконштруцкії споминаной части просторів.

На народностнім законї ся робить далше

Словакія бы мала подля Проґрамового выголошіня влады прияти Закон о поставлїню народностных меншын, котрый дотеперь хыбує. На тот замір была уж зряджена і робоча ґрупа, котру покликав уповномоченый про народностны меншыны і єдночасно председа меншынового выбору Ласло Буковскый.

Буковскый покликав до ґрупы і двох представителїв Русинів, Мартіна Дуфалу як експерта на право з Універзіты Коменьского в Братїславі, а Мілана Яна Піліпа, підпредседу мешнынового выбору, днесь і у функції председы Уряду Словаків жыючіх в загранічу.

Од остатнёго засїданя выбору, котре одбыло ся в марці, проходили 3 робочі стрїчі підґруп. Дві занимали ся школством народностных меншын, третя стрїча робочой підґрупы дотуляла ся темы інштітуціоналного і фіначного забезпечіня і партіціпації народностных меншын.

Як інформовав Буковскый, моментално приготовлює ся стрїча ку выпрацованю статї 4 пропозіції закона, котра управлює область културы народностных меншын.

В школстві рекомендації і про русиньску освіту

Членове выбору в рамках проґраму засїданя занимали ся і проблематіков народностного школства. Тото ся приспособило пандемічній сітуації.

З документу під назвов Інформація о ставі народностного школства ся дізнаєме, же ку 15-му септембру 2020-го року были зараджены до сітї школ і школьскых заряджінь в Словацькій републіцї три матерьскы школы з навчалным языком русиньскым. Ку тому самому датуму єствовали лем дві основны школы з навчалным языком русиньскым, єдна з того в комбінації зо словацькым языком. Цїлково на школах Русины мають 67 школярів.

Там ся не рахують школы, де ся учіть русиньскый язык, але навчалный язык є словацькый, а не рахують ся там ани школы, котры в рамкх кружків робить Обчаньске здружіня Колысочка.

Резорт школства у своїм документї рекомендує розшырити понуку русиньского языка в предшкольскій і прімарній уровни і сприступнити основну часть освіты в русиньскім языку в секундарнім, технічнім і фаховім навчаню. Далшы рекомендації суть в напрямі освіты учітелїв, котры учать по русиньскы, але і забезпечіня навчаня історії і културы, котры ся дзеркалять в русиньскім языку.

Добров новинов є, же народностне школство ся приспособило пандемії. Резорт школства реалізує проєкт EDU TV, до котрого суть даны і меншыновы школы. Про такы школы ся приготовить 200 відео діштанчных годин, з того 40 про русиньскы школы з предмету русиньскый язык і літратура. Уж теперь суть першы 4 русиньскы годины діштанчного навчаня доступны на вебсайті проєкту.

Трансформацію фонду меншыны не підпорують

Єднов з тем понедїлькового засїданя быв і Фонд на підпору културы народностных меншын. Выбор быв інформованый о тім, же в парламентї хоче владна векшына прияти новелу закона о фондї.

Новелізація бы мала забезпечіти, же як волителї до волеб, в котрых ся выберають членове фаховых рад за окремы меншыны, ся годны будуть голосити лем народностны орґанізації, котры суть в реґістрї народностных орґанізацій. Новела закона бы так вылучіла як волителїв наприклад пріватны фірмы, ці іншы субєкты, котры ся до волеб голосили в минулости.

Подля новых правил, коли будуть мати у вольбах голос лем реґістрованы народностны орґанізації, котры о то проявлять інтерес, бы ся мали одборны рады выберати уж в осени, кедьже мандат сучасных рад кінчіть.

Другов проблемов односно меншынового фонду є задум Міністерства културы Словацькой републікы під веджінём Наталії Мілановой, жебы Фонд на підпору културы народностных меншын став „шыршым“. В такім припадї бы ся створив фонд меншыновых ґруп, де бы была і підпора зневыгодненых ґруп.

Членове выбору остро крітікують такы заміры, кедьже то спринимають як огрожіня якой-такой културной автономії, котру здобыли у 2017-ім роцї вытворїнём сучасного меншынового фонду. З той причіны прияли узнесїня, в котрім свою неґатівну позіцію высловлюють, і котре буде загнане резорту културы. Узнесїня ся мусить іщі одголосовати per rollam, кедьже засїданя было онлайн.

Першы резултаты списованя кінцём року

На выборї бісїдовало ся і списованю жытелїв, котре тот рік проходить на Словакії. Електронічне списованя тырвало од половины фебруара до кінця марца. В нїм ся списало 86 процент жытелів. 3-го мая зачало асістоване списованя, котре закінчіть ся 13-го юна.

Як інформовав членів выбору Штістічный уряд Словацькой републікы, частковы резултаты асістованого списованя вызерають добрї і є надія, же тот рік вдяка новій методї списованя будеме мати точнішы резултаты.

Што до публікованя резултатів, першы, основны резултаты будуть публікованы кінцём 2021-го року. Там бы мали быти даны і о народности а материньскім языку. Далшы даны будуть публікованы в роцї 2022. Цїлковы резултаты бы мали быти спрацованы в роцї 2024.

Інтересным фактом є, же затля ся не рахує з тым, жебы даны о „другій“ народности были публікованы в першій фазї. Значіть, знова зіставать вопросом, як ся тота інформація буде апліковати на народностны політікы.

Буде округлый стіл ку одстранїню недостатків у хоснованю языків

На выборї было обговорене і то, же Комітет одборнлків Рады Европы вызвав Словацьку републіку, жебы звекшыла свої намагы на благо реґіоналных і меншыновых языків на своїй теріторії. 

Інформація выходить із Справы о запроваджіню безодкладных рекомендацій з пятого кола моніторованя уровни імплементації Европской харты реґіоналных або меншыновых языків у Словацькій републіцї, котра была публікована в марцї.

Кедьже Комітет одборників мав прямы рекомендації ку конкретным меншыновым языкам, включно русиньского языка, Ласло Буковскый буде скликавати в лїтї округлый стіл, на котрім будуть участны представителї народностных меншын, і ёго цїлём буде рїшыти проблемы, на котры документ вказує, і одстранити недостаткы подля рекомендацій одборників з Рады Европы.

Далше засїданя выбору аж в септембрї 2021

Далше засїданя народностного выбору є наплановане аж на місяць септембер. Є ясным, же уж не буде засїдати в точно тім самім складї, як теперь.

По штирёх роках кінчіть мандат членам выбору за народностны меншыны і будуть ся робити новы вольбы. Тоты суть напланованы на 1-го юла. Як інформовав Буковскый, о детайлах буде інформовати народностны орґанізації.

Выберати членів выбору за народностны меншыны можуть лем реґістрованы народностны обчаньскы здружіня, котры пропонують і своїх кандідатів. Є можне, же перед септембром предці лем одбуде ся іщі міморядне засїданя выбору, на котрім будуть нововыбратым членам переданы їх мандаты.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.