24. 2. 2020: Шахмат або можете ся вчіти, на папери

На Словакії моментално існують лем дві школы з навчалным языком русиньскым. Єдна малокласна в Калній Розтоцї, друга повноорґанізована у Кленовій. Пак суть іщі школы, де ся вчіть русиньскый язык. В майже неіснуючій сітї русиньскых школ грозить, же буде о єдну школу менше. Тоту найцїннїшу.

Барз тяжко ся тому вірить, же школа в Кленовій, де є матерьска школа, першый і другый ступень основной школы, де ходить 63 дітей, што є на нашы села доста велике чісло, стоїть на краї фінанчной пропасти, што може значіти їй конець. Тяжко ся така інформація конзумує по перше зато, же є то єдна з двох школ, де є навчалный язык русиньскый, по друге зато, же знам барз добрї, як ся русиньскы школы тяжко основають. Як треба пересвідчовати старостів, котры школы зряджують, родічів, же досправды тым їх дїти лем выграють, кедь ся будуть учіти материньскый язык.

Іншак то не было ани в Кленовій, де директорка по тім, што зробила русиньску школу в Калній Розтоцї, пустила ся до нового боя, жебы зробити нашу школу в далшім селї. Подарило ся їй то, наперек вшыткым проблемам. По тяжкій роботї, котру коло того требало зробити, і в Кленовій на школї зачала вісіти таблічка, котра оголошять, же іде о русиньску школу.

Навеце, і то треба підкреслити, не іде о школу на око. Сам знам, же з дїтми ся на школї досправды робить, і робить ся якостно. Дїти з Кленовой каждый рік приходять на Духновічів Пряшів і суть добрї приготовлены. Значіть, што ся то діє в Кленовій, же ся остатнї днї бісїдує о рушіню школы?

В скороченій верзії – фінанції суть на першім місцї. Школа дістала в порівнаню із попереднім роком о 8000 евр менше на своє фунґованя. міністерство школства в тім мать ясно. Менше грошей пришло, бо є менше дїтей. Но і кедь школа дістала менше грошей, платы педаґоґів ся підняли. Одкыль то має взяти школа, припадно село як зряджователь? Вычаровати!

Директорка школы про єдну із словацькых телевізій повіла, же цїлково школї на платы хыбує коло 50 тісяч евр. Буде треба пропустити двох педаґоґів, моментално є їх там „аж“ девять. Лемже, ту паталії не кінчать. Жебы пропустити педаґоґів, треба мати на одступне. А на то школа так само не мать. Пораховано і підкреслено, школа дістала шахмат і ани Господь з того не выйде, як сітуацію рїшыти.

Радо бы єм акцентовав дакотры основны факты. У проґрамовім выголошіню сучасной влады быв і розвиток русиньского школства. Зробила ся і робоча ґрупа, приготовив ся документ. Але реално ся ніч в русиньскім школстві не змінило.

Вказує ся і то, же підниманя норматіву о пару процент так само реално не поможе нашым школам на малых селах, і мы маєме скоро лем малы села. Такый норматів, як є теперь, може помочі в містах. Але там, ці то Меджілабірцї, Бардеёв або Свідник, якось нашы школы не треба. Будь то буде реално велике проценто навеце, што дістане школа, котра буде учіти в меншыновім языку, або з того не буде ніч. Што сучасне проценто теперь помоголо Кленовій?

Так само треба повісти, же покля будеме мати школы в такых малых селах, навеце школы народностны, на плечах як зряджователь село, дораз не будеме мати ніч. Села мають проблему выґаздовати зо своїх бюджетів так, жебы сповняли основны службы. А без даякого жарту, кедь треба світити, рїшыти смітя ітд., школа буде перша, котрой ся староста, і кебы не хотїв, буде мусити збыти. Такый самый припад быв з нашов школов у Баєрівцях.

По  далше, кедь мудра влада буде другыраз піднимати платы, так най то оддзеркалить і в дотаціях на школу. Бо придати учітелям з братїславской канцеларії на міснітерстві є легке, лем де на то має взяти школа? Значіть, што з тым?

Не знам, як і ці ся подарить уратовати єствованя школы в Кленовій, но єм пересвідченый, же представителї русиньского руху бы теперь мали лобовати за якесь рїшіня про ню в каждых дверях, котры в Братїславі увидять. До будучности, жебы ся тото не повторяло, є того треба зробити веце.

По перше, прияти закон о народностных меншынах, де бы окрем іншого было задефіноване, што є народностна школа, бо ани тото на Словакії дотеперь не є. По друге, народностны школы бы мали мати окремый статус, будь быти під народностнов самосправов, котра бы їх фінанцовала, жебы то не было на плечах сел, котры уж і так не мають грошей доста на нормалный ход, або быти під крылами міністерства школства.

Єднозначно бы ся при народностных школах не мало смотрити на кількость школярів при придїлёваню грошей. В тім суть народностны школы много раз 5-та ліґа і не мають шансу рівняти ся зо школами майоріты. Децентралізація школства, котра ся запровадила, народностны школы ничіть.

По третє, мусить то і про село быти выгодне, жебы народностна школа была. Реално выгодне. Пак буде менше проблемів з основанём такых школ.

Днесь ся каждый компетентный выгварять. А треба почекати, бо ідуть вольбы, зато што уж теперь знаме зробити, гейже? Лемже школа мусить фунґовати про дїти, не може чекати.

Зато може бы была іщі єдна можность. Обернути ся на Конштітучный суд і жадати пояснїня, як собі в Кленовій можеме реалізовати конштітучне право учіти ся в материньскім языку, кедь школу запруть на основі таблічковых норматівів, котры бісїдують ясно, же школа мать дістати менше. Лем на папери є тото право?

Бою ся, же тото є досправды шахмат, і є то барз нешумне ґесто од влады, котра обіцяла розвивати наше школство.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Зміна фотоґрафії: редакція АРК в СР.