23. 9. 2021: Народностный выбор засїдав у новім складї. Участный быв і підпредседа парламенту

Історічно першый раз на засїданю народностного выбору быв участный і підпредседа парламенту.

У віторок, 21-го септембра 2021-го року, в братїславскім владнім готелї „Bôrik‟ проходило 42-ге засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і роводу рівность.

Меншыновый выбор засїдав у новім склад, кедьже в юли проходили вольбы членів на далшый функчный період.

За русиньску народностну меншыну были за членів знова выбраны Петро Медвідь і Мілан Ян Піліп. Русиньскы орґанізації, котры брали участь на вольбах, выбрали і двох членів-заступників, котрыма стали Мартін Караш і Петро Штефаняк. Тоты суть участны на засїданю выбору, покля рядный член не може взяти участь.

Выбрали нового підпредседу

Засіданя зачало святочным одкрытьом, в рамках котрого были членам выбору переданы декреты о їх зволіню. Декреты передавав Ласло Буковскый, уповномоченый влады СР про народностны меншыны, якый є єдночасно і председом народностного выбору.

Выбор у новім складі мав перед собов і вольбу підпредседу выбору. Тым дотеперь быв Мілан Якн Піліп, котрого русиньска народностна меншына номіновала і на далшый функчный період. Другым кандідатом быв Онрей Посс, член за німецьку мешныну, котрого номіновали чеська і моравска народностна меншына.

Кедьже Посс здобыв веце голосів, представитель карпатьскых Німців буде в слідуючім періоді на посаді підпредседу выбору, а тым став і членом Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і роводу рівность.

Новым секретарём выбору, котрого менує председа, стала Софія Пенерова Даскалова з Уряду уповномоченого про народностны меншыны. Вычеряла на позіції Алену Котванову, котра наступила до фунцкії директоркы Фонду на підпору културы народностных меншын.

Членове народностного выбору так само выберали єдного члена дозорной рады меншынового фонду. На тоту посаду кандідовала Клавдія Секереш, номінантка мадярьской меншыны, і Марцел Фандак, котрого номіновала жыдівска народностна меншына. Тїсне голосованя наконець на тоту позіцію выбрало Клавдію Секереш.

Участный і підпредседа парламенту

Віторкове засїданя мало і історічный момент. На засїданю быв участный і підпредседа Народной рады Словацькой републікы Ґабор Ґрендел. То першый раз, што підпредседа парламенту в цїлій історії Выбору про народностны меншыны і етнічы ґрупы брав участь на засїданю.

Ґрендел підкреслив, же многораз ся бісїдує, же меншыны мають на Словакії добры условія, но то ани здалека не є правдов. За ёго словами, покля бы так было, не є нам потрібный ани народностный выбор, ани фунцкія омбудсмана ці далшы орґаны, кедьже „вшытко уж бы было вырїшено“. Наопак, як повів Ґрендел, якраз уряд омбудсамана може свідчіти, же рїшыть много припадів, котры дотуляють ся діскрімінації меншын.

Акцентовав і то, же влада підтримує права народностных меншын а припомянув, же сучасна влада ся оправдала і за поліцайну акцію в ромскій осадї в Молдаві над Бодвов.

Підпредседа парламенту участным повів, же є радый, же може быти на засїданю і позорно собі выслухати справы і проблемы, котры рїшають народностны меншыны. Хоць не міг быти з робочіх обовязків на цїлім засїданю, кедьже в тот день засїдав і парламент, дакілько раз вступив до діскусії ку окремым пунктам засїданя. Як сам повів, вірить, же на народностнім выборї не быв остатнїй раз.

Меншыновый фонд знова темов

Нажаль, і в рамках того засїданя быв єднов із главных тем Фонд на підпору културы народностных меншын. Хоць одборны рады, котры схвалёвали жадости о дотації засїдали уж в марцї і апрілю, з цїлково 1483 підпореных проєктів за 13 меншын і інтеркултурный діалоґ было затля підписаных лем 628 проєктів, а з того лем 409 проєктів уж было і выплаченых. Іщі гїрше вызерають чісла, кедь ся посмотриме, же фонд тот рік перероздїлёвав коло 9 міліонів евр, з того є выплаченых лем дашто понад 2 міліоны.

За русиньску народностну меншыну, де было схваленых 137 проєктів, є підписаных лем 49 проєктів, выплаченых є 29, в цїлковій сумі 96 670 евр. Притім русиньска меншына перероздїлёвала коло 500 тісяч евр на тот рік.

Членове выбору звертали увагу на то, же сучасна сітуація є вже крітічна. Лем за русиньску меншыну мож повісти, але тото саме є і у другых меншын, же выходить перідодічна преса цїлый рік, роснуть довгы в друкарнях, але фактуры чекають на заплачіня і за културны події а іншы актівіты, на котры были схвалены грошы і были вже зреалізованы.

Як підкреслили і членове выбору за русиньску меншыну, така сістема робить з народностных орґанізацій довжників, і тото ся повторять каждый рік, што може вести аж ку ліквідації меншыновой културы вцїлім.

Економічна директора фонду Даґмар Чертяньска на засїданю повіла, же фонд має мало людей, котры тот рік мусили навеце рїшыти міморядну вызву, яка была реалізована з причіны пандемії. Навеце ся в лїтї мінило веджіня фонду, кедьже быв конкурз на нового директора, што так само за їй словами запричінило спомалїня роботы. Проблемов суть і бірократічны адміністратівны процесы.

Выбор прияв узнесїня, в котрім высловив неспокійность зо скоростёв адміністратівных процесів і процесів выплачаня проєктів. Рекомендовав Міністерству културы Словацькой републікы приготовити зміну закона о Фонді на підпору културы народностных меншын з цїлём ускорити процесы, а так само пробадати можности звекшіня персоналного забезпечіня фонду посередництвом европскых проєктів, кедьже закон становлює лем 5 процент фінанцій фонду на забезпечіня ёго ходу.

Меншыновый закон фінішує

На засїданю бісїдовало ся і о леґіслатівных процесах, котры дотуляють ся і народностных меншын а з тым повязанах актівітах уповномоченого.

Буковскый інформовав, же в рамках приготовлїня закона о поставлїню народностных меншын є готовых в праґрафовій верзії пять статей, далшы штири бы мали быти готовы в найблизшім часї.

В октобрї аж новембрї бы мали проходити конзултації о приготовленім законї з представителями народностных меншын, на кінцю рока бы мала быти приготовлена фінална верзія, котра буде передложена словацькій владї. В повязаню зо законом ся в маї 2022-го року одбуде і меджінародна конференція, котру буде орґанізовати Уряд уповномоченого, і на котрій ся буде порівнёвати словацькый закон з прикладами зо заграніча.

Якраз в слудіючім роцї бы ся закон о поставлїню народностных меншын мав дістати і до словацького парламенту.

Проблематічный школьскый закон

Бісїда была і о новелї закона о выхові а освітї – тзв. школьскый закон, котру передкладать резорт школства.

Новела має дефіновати і народностну школу а народностне школьске заряджіня. Проблема в тім, же подля новелы бы народностна школа і народностне школьске заряджіня мали быти лем такы, де цїлый навчално-выховный процес проходить в языку народностной меншыны. То є огрожіня і про русиньскы школы, котры не ведуть цїлый процес в русиньскім языку, не мають на то ани учебникы. В припадї схвалїня новелы у формі, яка є передложена, бы не были дефінованы як народностны.

Уповномоченый влады дав у меджірезортнім припомінковім процесї окрем іншого і пропозіцію, жебы дефініція народностной школы і народностного школьского заряджіня была розшырена на тоты, де і лем часть выховно-осівітнёго процесу у вшыткых класах або в дакотрых класах проходить в языку народностной меншыны. Припомінка не была акцептована резортом школства.

Представителька міністерства школства на засїданю повіла, же затля іщі не є ясне, в якій верзії ся закон схвалить, і ці наконець не буде термін народностной школы розшыреный.

Членове выбору за русиньску меншыну мали так само вопрос, ці то, же школа не буде записана як народностна, овпливнить векшый норматів на школяря, котрый теперь існує про школы з навчалным языком народностной меншыны або навчанём языка народностной меншыны. Одповідь на то натеперь не є, кедьже норматів не є дефінованый в законї.

Обговорили ся і актівіты посланця Дімешія

Членове выбору на засїданю обговорили і актівіты посланця Народной рады Словацькой републікы Дёрдя Дімешія. Тот першый раз выкликав бурю, кедь два тыжднї перед зачатком списованя жытелїв хотїв мінити вопросы, на котрых робило ся дакілько років допереду, і быв на них досягненый консензус і в рамках народностных меншын.

Теперь посланець окрем іншого приготовлює новелу закона о выжываню языків народностных меншын, і выбор крітіковав, же не комунікує з представителями меншын, ани з уповномоченым про народностны меншыны. В медіях ся докінця высловлює, же він їднати з выбором і уповномоченым не потребує, і зневажує їх роль.

Выбор скрітіковав посланець, же своїма актівітами ничіть роботу воленых представителїв народностных меншын. Цїлый выбор – і часть за меншыны, і часть за державну справу а самосправу – єдногласно прияв узнесїня, в котрім ся высловлює незгода з актуалнов леґіслатівнов актівностёв і діянём а публічныма высловами посланцяю Дімешія, што до приготовлёваной новелы закона о вжываню языків народностных меншын.

Пропозіцію посланця беруть членове выбору з меріторічного і обсягового погляду за плане рїшіня а крітікують, же пропозіцію не конзултовав з представителями меншын, членами меншынового выбору, ани з ґестором односного закона.

Выбор повірив уповномоченого Ласла Буковского інформовати о тім узнесїню односны выборы Народной рады Словацькой републікы.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.