23. 5. 2020: Перед сто роками Підкарпатьска Русь дістала першого ґубернатора

29-го фебруара 1920-го року была прията Конштітуція Чехословацькой републікы, котра зачала юрідічно діяти о дакілько днїв пізнїше, 6-го марца. В тій конштітуції находила ся і автономія Підкарпатьской Руси, ку котрій наконець за 1-ой Чехословацькой републікы не дішло.

Но наперек тому Підкарпатьска Русь дістала функцію ґубернатора. За першого быв выменованый Ґриґорій Жатковіч (на фотцї). Стало ся так 5-го мая 1920-го року, од чого минуло точно сто років.

Высокы ідеалы і реаліта

Приятя конштітуції быв важный акт. До того часу ся рядило подля дочасной конштітуції. В новій ся знова потвердили прінціпы, на котрых была републіка од початку будована.

В їй преамбулї, єднако як в америцькій конштітуції, в менї цїлого політічного народа чехословацького выголошовало ся, же єй цїлєм є „укріпити доконалу єдность народа, запровадити справедливы порядкы в републіцї, забезпечіти покійный розвиток отцюзнины чехословацькой, быти на благо вшыткых обчанів і забезпечіти благословлїня слободы будучім поколїням.“

5-го мая презідент Чехословацькой републікы Томаш Ґарік Масарік выменовав на пропозіцію влады ч. 356 Збіркы законів і наряджінь Ґриґорія Жатковіча дочасным ґубернатором Підкарпатьской Руси, Петра Еренфелда віцеґубернатором і Франтїшка Благу адміністратором Цівілной справы.

Хоць автономія Підкарпатя была записана в конштітуції, была і предметом мірного договору з 1919-го року, і выменованя ґубернатора быв лоґічный крок, реаліта была інша.

Досправдовы власти были і по выменованю Жатковіча за ґубернатора в руках чеського урядника, віцеґубернатора Петра Еренфелда. Віцеґубернатор быв прямым надрядженым вшыткым цівілным державным урядам, быв посередником про контакты меджі чехословацьков владов і урядами Підкарпатьской Руси і сполупідписовав вшыткы ґубернаторовы акты.

Віцеґубернатор мав і окремы рішучі власти, міг ся в будьякім припадї докликати на владу. Было лем вопросом часу, коли меджі ґубернатором Жатковічом і віцеґубернатором Еренфелдом дійде ку нерїшытельным конфліктам, што ся наконець і стало.

Абдікація і далшы ґубернаторы

В марці 1921-го року Жатковіч абдіковав із своёй функції. Скламаный з політінчой сітуації, конкретно з того, же Прага не понаглять з автономіёв і ґубернатор є лем бабков, над котров стоїть чеськый урядник, вернув ся до Споєных штатів Америкы, де жыв і перед выникнутём републікы. Чехословакію пак безпрестайно крітіковав у многых своїх роботах. „Милосердным“ ку Чехословакії зачав быти знова аж по зачатку 2-ой світовой войны, коли знова вернув ся ку думцї, же найлїпшов путёв про Русинів, є быти по войнї знова в державі з Чехами і Словаками.

Другым за порядком ґубернатором став Антоній Бескид, но тот быв выменованый аж о дакус пізнїше, 14-го новембра 1923-го року, і у тій функції зістав аж до своёй смерти в юни 1933-го року. В роках 1933 аж 1935 быв у функції ґубернатора чеськый урядник, од 1923-го року віцеґубернатор, Антонін Розсіпал.

Далшым ґубернатором, од 1935-го року, быв Константін Грабарь. По Мніховскім діктатї го чехословацькый премєр Ян Сіровый одкликав ку дню 9-го октобра 1938-го року і за ґубернатора выменовав Івана Парканія. В тім часї уж ішло о такзвану другу републікы, помнїховску. Парканій у тіой функції не быв довго. Меджічасом выникла автомна влада Підкарпатьскоой Руси і якраз премєр автономной влады Андрій Бродій примусив Парканія одыйти з функції.

Пак вже слїдовало дефінітівне розбитя Чехословакії, цїлкова окупація Підкарпатьской Руси гортіёвскым Мадярьском і Друга світова война. Функція ґубернатора ани позіція Підкарпатьской Руси ся по войнї вже не обновила.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм

Script logo