23. 12. 2018: Перед 80-ма роками вмер ґубернатор Константін Грабарь

Минуло 80 років од часу, коли вмер священик, політічный і културный діятель, третїй за порядком ґубернатор Підкарпатькой Руси Константін Грабарь. Із функції ґубернатора быв одкликаный лем два місцяці перед своёв смертьов.

Народив ся Константин Грабарь в Ужгородї 15-го авґуста 1877-го року. Штудовав на ґімназії в Ужгородї, по котрій продовжовав учіти ся в духовній семінарії в Остригомі. У 1898 быв рукоположеный на ґрекокатолицького священика і єпіскоп го призначів за пароха в селї Великы Лучкы, де быв аж до 1908-го року. Потім служыв парохом до 1921-го року в селї Дубрівка.

 

Політічна карьєра

Свою політічне діятельство зачав Грабарь в роцї 1919. Втогды быв выбраный до сейму Мадярьском новозаснованой автономной теріторії, яка дістала назву Руська Крайна. Была то автономна русиньска провінція, яку Мадярьско сотворило законом із 21-го децембра 1918-го року, но тота автономія дефінітівно заникла обсаджінём теріторії чехословацьков і румуньсков армадов 3-го мая 1919-го року. Грабарь дав як член сойму пропозіцію, жебы не зачати роботу посланцїв, аж покля мадярьска влада точно не вызначіть граніцї Руськой Крайны. Посланцї з тым были согласны.

Уже в марцу 1919-го року зачав быти прихыльником прочехословацькой орьєнтації і став членом веджіня Централной руськой народной рады в Ужгородї, в котрій мав важну роль при приготовлїню декларації із жаданём приєднаня русиньскых теріторій до складу Чехословацькой републікы із дня 8-го мая 1919-го року. Грабарь быв потім і членом делеґації, котра іщі в тім самім місяці принесла тоту декларацію до Прагы.

У 1921-ім роцї зохабив роботу священика і зачав брати актівну участь в економічнім жывотї русиньского краю як директор в інштітуції Подкарпатскій банкъ. В банцї быв директором в роках 1921 аж 1928, так само быв у тім часї Грабарь і заступником председы Рады обходу і комерції в Кошыцях. Окрем того, быв у 1923-ім роцї членом муніціпіалной рады міста Ужгород і в роках 1933 аж 1935 мером (пріматором) Ужгорода.

Што до політічной орьєнтації Константіна Грабаря, дотулять ся в першых роках чехословацькых властей (рр. 1920 аж 1925) быв членом Селяньско-републіканьской земледїльской партії і Хрітіаньско-народной партії, потім приєднав ся до владнучой Аґрарьной (Републіканьской) партії.

 

Ґубернатор

Грабаря остатня чехословацька влада призначіла 15-го фебруара 1935-го року ґубернатором Підкарпатьской Руси. До функції быв выменованый як безпартійный кандідат. Быв третїм за порядком ґубернатором, по Ґриґоріёви Жатковічови і Антоніёви Бескидови. На тій посадї быв до 1938-го року. Но реално то была лем декоратівна функція без впливу на рїшіня справ.

Припомяньме, же якраз Жатковіч про тото, же функція ґубернатора не мала досправдовый вплив, із посады абдіковав. Грабарь у тій позіції дотримовав ся прочехословацькой русиньской орьєнтації, намагав ся не іти до конфлікту із українофілами і русофілами з тым, же в жадній із політічных напрямів не мав реалне слово.

Ёго ґубернаторьскы компетенції были зукрїплены в резултатї приятя чехословацькым парламентом Закона ч. 172 із 1937-го року о дочасній управі правной позіції ґубернатора Підкарпатьской Руси. Но в часї політічной крізы у 1938-ім роцї і бой меджі владов у Празї і радікалныма політічныма силами за автономію зістав Грабарь лем позорователём звонка. Антічехословацькы позіції радікалів не імпоновали ґубернаторови і він сам запропоновав владї в Празї, жебы далше звекшыла ёго ґубернаторьскы права, но то уж быв час, коли Чехословакія мусила рїшыти іншы важны проблемы.

 

По Мнїховскім діктатї

Мнїховскым діктатом быв заскоченый і лем безрадно слїдовав бой автономістів вшыткых напрямів о здобытя властей. По Мнїховскым діктатї была выменована перша влада Підкарпатьской Руси, і председом той влады став проукраїньскы орьєнтованый Авґустін Волошин. Грабарь вытворїня влады взяв до відомости. Но підписати апелацію міністра про Підкарпатьску Русь Івана Парканія на підпору єдности Чехословацькой републікы не хотїв. Чехословацькый премєр Ян Сіровый із той причіны Грабаря одкликав ку дню 9-го октобра 1938-го року і за ґубернатора выменовав як раз Парканія.

Грабарь ся тым поступом чув быти дотуленый. Одышов на свій маєток в селї Чертеж коло Ужгорода, де занедовга, 21-го децембра 1938-го року, вмер.

Петро МЕДВІДЬ.лем.фм

 

Script logo