21. 9. 2021: Ліквідація формов підпоры

Лїпша як ковбаса на знимцї є ковбаса на столї.

Підпора културы народностных меншын на Словакії формално фунґує. Докінця са вытворінём окремого фонду мала сітуація іщі і стабілізовати. Но правда така, же векшый хаос тяжко найти.

На часы, коли по падї режіму у 1989-ім роцї были народностны орґанізації фінанцованы прямо, і не было треба выписовати деякы проєкты, чекати на схвалїня, і пак на выплачіня грошей, можеме днесь лем носталґічно споминати. Но то є так вшытко. Знаме, же такы часы ся вже не вернуть.

Была то влада Владиміра Мечіара, котра змінила форму фінанцованя културы народностных меншын і перешло ся на сістему подаваня проєктів, схвалёваня ґрантів.

На тій сістемі бы може не было аж так много планого, тадь подобны сістемы фунґують і в іншых державах. Лемже то бы мусила сістема фунґовати як в іншых державах. І ту ся довгы рокы вказує, же сістема якось не фунґує.

В попереднїх періодах, почас вшыткых влад, котры на Словакії были, ани не быв якыйсь великый інтерес о то, жебы така сістема фунґовала.

О тім свідчіло наприклад і то, же майже кажда єдна влада, котра наступила, перешмарила цїлу ґрантову схему під даякый іншый резорт, під іншый уряд. І так ся все зачінало як кебы од початку, з єднакыма початочныма хыбами, з недостатками персоналу, докінця з тым, же меншыны мали лем мінімалну можлиность до цїлого процесу засяговати, кедьже наприклад в комісіях, котры вырїшовали о жадостях, ани не мали векшыну. Тоту творили урядници.

Резултатом такой роботы, такого перешмарёваня аґенды з уряду на уряд, бірократічного приступу, не было майже ниґда ніч інше, лем каждый рік безконечне чеканя на то, покля прийдуть грошы на проєкты, котры были вже давно схвалены.

Велика зміна мала прийти в роцї 2017 з тым, же втогдышня влада, в котрій была і партія Most-Híd, схвалила закон о Фондї на підпору културы народностных меншын.

Треба ясно повісти, же позітіва пришла. По перше, розрахунок про меншыны ся о доста звекшыв. По друге, меншыны зачали мати у радах, котры вырїшують о дотаціях, векшыну, членів собі выберають. Значіть, наповнило ся так до даякой мірї і то, што є записане в конштітуції, же меншыны мають право вырїшовати о справах, котры ся їх дотуляють.

Третёв авізованов змінов мала быти стабіліта. Но тота аж так цалком правдов не є. По перше, уж в роцї 2020, три рокы по выникнутю фонду, зачала нова міністерка културы, наперек тому, же Проґрамове выголошіня влады раховало дале з фондом, тоту інштітуцію спохыбнёвати, і высловила ся о можнім злучованю фонду з іншов ґрантовов схемов.

По друге, наперек тому, же ся вытворила публічна інштітуція, котра ся має занимати лем підпоров проєктів через свою ґрантову схему, знова меншынам не зіставать ніч інше, лем довго чекати на схвалены грошы.

В роцї 2018, кедь фонд першый раз роздїлёвав грошы, пришли найвекшій русиньскій орґанізації на Словакії, Русиньскій оброї, грошы до банкы 14-го децембра. Тот рік вызерать затля барз подобно, кедьже зачатком авґуста мав фонд з 9 міліонів евр, котры были на тот рік про меншыновы ґранты, выплаченый єден міліон.

Покля собі возьмеме, же якраз через таку підпору выдавать ся періодічна преса, робить ся радіо, а многы дашлы проєкты, котры фунґують цїлый рік, мусить быти каждому ясне, же робити 12 місяцїв на довг може быти ліквідачне. Але не іде лем о великы проєкты. І кебы ішло лем о 500 евр на малый фестівал в селї, не є жадна причіна на то, жебы култура лем зато, же є меншынова, чекала на грошы пів рока ці девять місяцїв.

Кедь забудеме на слова міністеркы о можнім злучованю фонду, а возьмеме собі лем то, коли ходять грошы жадателям на банковый рахунок, треба конштатовати, же так стабіліта не вызерать.

Словацька републіка, нажаль, далше потверджує, же в нїй підпора меншыновой културы через ґрантовы схемы не фунґує. Мінінално не так, жебы холем дакус могла быти з боку меншын спокійность, жебы то холем дакус припоминало фунґованя в іншых країнах.

Но на другім боцї ту маєме і іншы приклады підпоры меншыновой културы – через меншыновы културны самосправы, котры мають грошы прямо з державного бюджету, і котры мають к діспозіції од зачатку року. Кедь ся днесь приготовлює закон о поставлїню народностных меншын, пак бы треба было пороздумовати, ці ся не зречі фонду, котрого ідея была добра, но реаліта є інша, і не спробовати културны самосправы.

Ковбаса на знимцї є шумна, але лїпше є єй мати на столї і мож єй зъїсти. Так і з грошами, котры видиме схвалены. Не поможуть нам, покля їх не маме в банцї.

Є можне, же меншыны будуть самы лїпше знати ґаздовати, як ґаздує з грошами на меншынову културу держава. Самособов, може ся то вказати як іщі векша хыба. Але покля ся то не спробує, не зіставать нам ніч інше, лем конштатовати, же така підпора, яка є теперь, є много раз формов ліквідації.

Петро МЕДВІДЬ. Ґрафічна і языкова управа: ред. АРК в СР.

Статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm. Жрідло фотоґрафії: 3D Animation Production Company / Pixabay.