2. 3. 2020: По 30-ох роках в словацькім парламентї не є меншынова партія. Буде меншынова політіка?

В суботу, 29-го фебруара 2020-го року, проходили на Словакії вольбы до Народной рады Словавькой републікы. Про дотеперешнї партії владной коаліції скінчіли дебаклом. З бывшой влады, з котров ся тїгали різны кавзы і почас котрой періоду быв забитый новинарь Ян Куціак, до парламенту дістала ся лем партія Smer-SD.

Націоналісты з партії Slovenská národná strana (Словацька націонална партія), але ани меншыновый Most-Híd, котры зо соціалныма демократами творили владу, ся до парламенту не дістали. Словакія першый раз буде мати парламент, в котрім не є меншынова партія.

Переможцём є OĽaNO

Словацькы парламентны вольбы выграв рух OĽaNO (Obyčajní ľudia a nezávislé osobnosti – Обычайны люди і незалежны особности) лідра Іґора Матовіча. Рух довгодобо презентує ся як протикорупчный. На свою кандідатку взяв і членів меншых політічных партій як Хрістіаньска унія (Kresťanská únia). Матовіч із своїм рухом здобыв 25,02 процент голосів.

Дотеперь найміцнїша владна партія Smer-SD, котру веде трикратный премєр Роберт Фіцо, і котра у вольбах 2012-го року здобыла понад 40 процент і мала єднофаребну владу, скінчіла на другім місцї із здобытём 18,29 процента голосів.

До парламенту ся із 8,24 процентами дістав і рух Sme rodina Бориса Коллара, котрый дотеперь так само быв у опозіції і став третїм найміцнїшым політічным субєктом. За Колларом скінчіли Kotlebovci – Ľudová strana naše Slovensko (Котлебовцї – Людова партія наша Словакія), котрым дало голос 7,97 процент волічів. Партія є без будьякого коалічного потенціалу, вшыткы партії перед выборами декларовали, же з патріёв фашістів не будуть їднати о владї.

До парламенту ся далше дістали лем дві політічны партії. Правіцёва, мірно ліберална Sloboda a Solidarita (Слобода і солідаріта) Ріхарда Суліка, котрій дало голос 6,22 процент людей і партія Za ľudí (За людей) бывшого презідента Андрея Кіскы, котра дістала ся до парламенту із здобытём 5,77 процент голосів.

Дотеперішня коалічна Slovenská národná strana під веджіньом Андрея Данка дістала 3,16 процента. Іщі гірше скінчіла меншынова партія Most-Híd, котра была теперь у владі, кедь їй дало голос лем 2,05 процент волічів. Most-Híd не дістане ани державну фінанчну підпору на ход партії, кедьже не досягли 3 процента голосів, котры суть ку тому потрібны.

Голосовати в словацькых парламентных вольбах пришло 65,8 процент волічів. На вступ до парламенту партія потребовала 5 процент голосів, в припаді коаліції то было 7 процент.

Першый раз без меншыновой партії

Вєдно із першыма слободныма впльбами в Чехословакії, котры проходили у 1990-ім роцї, дістали ся до словацькой політікы і меншыновы – мадярьскы партії, котры одвтогды все мали своїх представителїв у словацькім парламентї.

Наперед то было в рамках веце політічных партій, од мая 1998-ог року словацькы Мадяры кандідовали під єдным кандідачным списком, кедь ся Мадярьскый хрістіаньско-демократічный рух став Партіёв мадярьской коаліції (Strana maďarskej koalície – Magyar Koalíció Pártja).

Тоту назву мали до 2012-го року, коли ся змінили на Партію мадярьской комуніты (Strana maďarskej komunity – Magyar Közösség Pártja). В тім часї вже два рокы не были в парламентї а дотеперь ся їм там не дарить дістати. Вычеряла їх там партія Белы Буґара, котрый одышов од споминаной партії і засновав по незгодах внутрї політічного субєкту партію Most-Híd, котра была в парламентї без перервы од 2010-го року. У функчных періодах 2010 – 2012 і 2016 – 2020 быв Most-Híd владнов коалічнов паріёв.

Обидві партії мали своїх представителїв і в Европскім парламентї. Покля Партія мадярьской комуніты была чісто мадярьсков етнічнов, Most-Híd будовав на сполупраці Мадярів, Словаків і далшых народностей, як Русины ці Ромове, і выпрофіловали ся як обчаньска партія.

Вже у вольбах до европарламенту у 2019-ім роцї ани єдна партія не здобыла депутата. Мадяры першый раз од вступу Словакії до Европской унії не мали в Бруселї свого чоловіка. В тім часї зачали задумовати ся над споїнём в парламентых вольбах, но наконець ся не доїднали.

Most-Híd взяв під свої крыла на кандідачный список єдну словацьку і єдну мадярьску марґіналну партію, Партія мадярьской комуніты вєдно з далшыма малыма мадярьскыма партіями зробили выборчу партію під назвов Мадярьска комунітна співналежность  (Magyar Közösségi Összefogás – Maďarská komunitná spolupatričnosť). Most-Híd скінчів безнадійно, друга партія здобыла 3,9 процента голосів. Ани єдна ся не дістала до парламенту.

В словацькім парламентїі так дійде ку новій сітуації. Жадна меншынова партія не буде в парламентї.

Без меншыновой політікы?

Хоць споминаны партії были главно представителями Мадярів на Словакії, котры творять найвекшу народностну меншыну, заступали і права далшых меншын. Меншыновы права мусять мати вшыткы меншыны єднакы і так просаджены законы, котры злїпшовали условія меншын, были позітівом про вшыткы народностны меншыны.

Навеце, як вже было спомянуто, Most-Híd ся выпрофіловав як мултіетнічна партія. Меджі найзнамнїшых русиньскых представителїв належав Петро Крайняк, котрый быв у дослугуючій владї державным секретарём резорту школства. Буґаровцям ся подарило дістати русиньске школство до проґрамового выголошіня влады, за остатнї штири рокы ся пошырёвала двоязычность – желізніцї, склепы, уряды ітд., быв вытовреный Фонд на підпору културы народностных меншын, чім ся зліпшыло фінанцованя народностной културы.

Моментално в парламентї партія, котра бы першорядо рїшала меншынову аґенду, не буде. Єдина політічна партія, котра у своїм проґрамі перед вольбами мала выпрацованый проґрам про меншыны і дістала ся до парламенту, то Sloboda a Solidarita, за котру кандідовала Моніка Філіпова і Мілан Ян Піліп, якы мали на старости мешынову аґенду. Ани єден з кандідатів ся до парламенту не дістав.

Якбач будучій премєр і лідер руху OĽaNO Іґор Матовіч дістав до парламенту людей як Ґабор Ґрендел, о котрім говорить, же може заступати словацькых Мадярів. Має там і представителя Ромів Петра Поллака. Но правдов є, же Матовіч ся ниґда меншыновов аґендов не занимав, ани єй не мав оброблену. Наопак, в минулости быв за то, жебы одняти словацьке обчаёнство чоловіку, котрый здобыв інше обчанство, што быв закон ясно цїленый на Мадярів, котрым Віктор Орбан зачав роздавати паспорты. Ґрендел і Поллак не кандідовали до парламенту з меншыновов аґендов.

Зато єдинов партіёв в новім парламентї, котра може быти приготовлена на рішіня меншыновой політікы зіставать Sloboda a Solidarita. Но тота так само не буде мати в парламентї меншыновых посланцїв, є єднов із найслабшых по вольбах а вопросом зіставать і то, ці наконець буде у владній коаліції, кедьже їднаня іщі лем зачінають.

І так днесь тяжко повісти, ці хтось реално буде рїшыти в тім функчнім періодї меншынову політіку і якым способом.

Проблема уповномоченого – проблема меншын

Словацька републіка має Уряд уповномоченого влады Словацькой републікы про народностны меншыны і етнічны ґрупы. Уповномоченого менує влада. Штири попередні рокы мав тоту посаду Most-Híd, котрый там дав свого номінанта Ласла Буковского. Є лем вопросом часу, коли по выникнутю новой влады обсадять новы власти і тоту функцію.

Покля даякый час, за влады Іветы Радічовой, быв уповномоченый про народностны меншыны і підпредседом влады, і так міг аґенду меншын приносити прямо на їднаня владного кабінету, котрый то пак міг дати до парламенту, за єднофаребной влады Роберта Фіца о тоту прівілеґію уповномоченый пришов. За остатнїі штири рокы мав Буковскый холем тоту выгоду, же за ним быв депутатьскый парламентный клуб партії Most-Híd, з котрым міг їднати, і діставати ініціатівы до парламенту через нёго. Быв то клуб, про котрый была меншынова політіка пріорітов.

Теперь буде вопросом, хто до функції буде выбратый. Покля бы ся уряд уповномоченого зохабив партії Sloboda a Solidarita, котра на то має одборників, якы їй робили вплебный проґрам про меншыны, могла бы ся повторяти сітуація, же уповномоченый за собов буде мати холем єден посланецькый клуб, но тот уж не буде пріорітно заміряный на меншыны.

Но покля бы новый премєр Матовіч хотів успокоїти Мадярів, котры ся не дістали до парламенту тым, же їм запропонує тоту функцію, може дійти до сітуації, же уповномоченым буде представитель меншыны, дакотрой мімопарламентной партії, но без реалной підтримкы буьдкотрого посланецького клубу і без реалного контакту з парламентом.

Уповномоченый про народностны меншыны є і председом Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность. Покля зістане без реалного досягу на власти уповномоченый, зістануть без досягу і представителї меншын, котры суть у выборї.

Закон о народностных меншынах

В януарї схвалив народностный выбор леґіслатівный замір закона о народностных меншынах, котрый дотеперь Словакії хыб хыбує. І так найвекшым вопросом є, ці влада і парламент, котры будуть без класічного народностного заступлїня, як сьме то на Словакії знали дотеперь, будуть мати дяку тоту проблему рїшыти, або буде цїлый процес позаставленый.

В тім знова може быти рїшуча партія Sloboda a Solidarita. Тота як єдина з тых, котры ся дістали до парламенту, мала у своїм проґрамі підпору приятя такого закона. Но обще мож конштатовати, же і меншыны на Словакії чекать нова сітуація, і буде ся мусити глядати нова сістема сполупраці і просадожваня меншыновой аґенды.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, жрідло фотоґрафії: Národná rada Slovenskej republiky.