15. 3. 2016: 20 років незалежности Прагы од Пряшова

Минуло 20 років од часу, коли 15-го марца 1996-го року папа римскый Іоан Павел ІІ. булов Quod aptius consulertur зрядив Ґрекокатолицькый апостольскый екзархат в Чеській републіцї. За першого екзарху быв выменованый втогдышнїй парох празькой парохії св. Клімента о. Іван Лявинець (1923 – 2012) із тітулом тітуларный єпіскоп акалійскый.

Од парохії до екзархату

Выникнутю екзархату попереджало дакілько історічных дій. Про ґрекокатоликів у Чехії, на Мораві і Слезії, котры походили головно із Підкарпатьской Руси і Пряшівщіны, была втогдышнїм пряшівскым єпархом, днесь блаженым єромучеником, Павлом Петром Ґойдічом зряджена 16-го децембра 1933-го року в Празї централна парохія. Як церьков той парохії быв встановленый бывшый Костел св. Клімента (днесь катедралный собор), котрый у 1931-ім роцї подаровав втогдышнїй римокатолицькый архієпіскоп празькый Франтїшек Кордач ґрекокатоликам.

Першым парохом в Празї ся став пізнїшый єпіскоп-помічник Пряшівской єпархії, днесь так само блаженый єромученик, Василь Гопко. Ґойдіч окрем парохії в Празї зрядив і парохію Моравскослезьку в Бырнї. По другій світовій войнї выникли і далшы помічны приходы із властным священиком у Тахові, Планій, Єленій, Микулові і Брунталї. По такзванім „Пряшівскім соборі“ у 1950-ім роцї Ґрекокатолицька церьков в Чехословакії была ілеґална. Обновити ся єй подарило аж в часї „Празькой яри“ у 1968-ім роцї. В тім самім роцї обновила ся і парафія в Празї, но не подарило ся обновити далшы приходы в чеськых країнах аж до 1989-го року. В Празї быв у 1968-ім роцї парохом Емануїл

Главач, ЧСВВ, і од 1969-року уж быв празькым парохом Іван Лявинець, котрый ся став і першым празькым екзархом.

Кідьже 1-го януара 1993-го року выникли із бывшой Чехословакії дві незалежны державы – Чехія і Словакія, втогдышнїй пряшівскый єпарха Іоан Гірка, до котрого юрісдікції належали вшыткы парафії в чеськых країнах, в тім часї зрядив окремый єпіскопскый вікаріят про ґрекокатоликів у Чеській републіцї і за першого вікаря выменовав о. Івана Лявинця, ёго канцеларём зробив пізнїшого владыку-помінчика празького екзархату о. Іоана Євгена Кочіша. О три рокы пізнїше папа Іоан Павел ІІ. булов Quod aptius consulertur зрядив Ґрекокатолицькый апостольскый екзархат в Чеській републіці і отець Іван Лявинець ся став ёго першым екзархом.

Іван Лявинець: першый ехзарха-Русин

Народив ся Іван Лявинець 18-го апріля 1923-го року у Воловцї на Підкарпатьскій Руси, втогдышня Чехословакія, в родинї учітеля. Было їх девятеро дїтей. Скінчів ґімназію в Мукачові, богословіє штудовав у Ужгороді і Відню. По другій світовій войнї ся вже не міг вернути домів, та зістав в Пряшові і став ся секретарём в канцеларнї єпіскопа блаженого Павла Петра Ґойдіча. Учів в ґімназії, редаґовав духовны часописы Ґрекокакатолицькой церькви – Благовістник і Зоря. По арештованю єпіскопа Павла Петра Ґойдіча інтернованый єпіскоп-помічник блаженый Василь Гопко меновав Івана Лявинця на тайну роботу ґенералного вікаря із вынятковыма правами.

У 1955-ім роцї быв Іван Лявинець арештованый і в 1956-ім роцї з далшыма шістьнадцятёма політічныма арештантами обжалованый і одсудженый на штири рокы арешту. По арештї мав заказ стримовати ся в в Пряшівскім і Кошыцькім краях (у Выходословацькім краю), так пішов до Прагы, де робив обычайного робітника.

24-го марца 1968-го року дістав од Фелікса Давідка (тайного єпіскопа підземной церькви) тайно єпіскопске рукоположіня. Вєдно із празькым архієпіскопом Томашком орґанізовав цїлодержавну петіцію за обновлїня Ґрекокатолицькой церькви, котра в тім часї была вже 18 років ілеґалнов. Петіція, вєдно з далшыма намагами духовных Ґрекокатолицькой церькви, была успішна і церьков ся подарило обновити іщі перед інвазіов войск Варшавского договору і зачатком нормалізації.

В апрілю 1969-го року быв менованый за священика ґрекокатолицького приходу  Церькви святого Клімента в Празї (днесь катедралный собор). По зряджіню чеського ґрекокатолицького вікаріяту в Празї став ся вікарём того вікаріяту. Кідьже Католицька церьков пізнїше не узнавала єпіскопів, котры были тайно высвячены, 30-го марца 1996-го року быв Іван Лявинець знова рукоположеный на єпіскопа, што одбыло ся в Базіліцї святого Клімента в Римі, і став ся першым апостольскым екзархом нововыникнутого Ґрекокатолицького апостольского екзархату в Чеськый републіцї, котрый быв оддїленый од Пряшівской єпархії.

Остатнї рокы свого жывота пережыв Іван Лявинець в Домі святой Алжбеты в Жернувцї, коло Бырна. Одобрав ся до вічности владыка Іван Лявинець, емерітный апостольскый екзарха, коло Божественной літурґії. Было то 9-го децембра 2012 року. Похованый є в роднім Воловцї, котрый днесь належыть під Україну.

У 2003 роцї владыка Іван Лявинець выдав в Празї збірку поезії Квіты на столі, котра вышла в трёх языках (стихы зачав писати іщі у молодости і хосновав псевдонім Іван Горянин, ёго перша збірка вышла на Підкарпатю у 1942-ім роцї під назвов „Страна простацкая“). Жыво інтересовав ся русиньскым дїлом, стрїтили сьме ся із ним на 6-ім Світовім конґресі Русинів у Будапештї. Знав о вшыткім, што ся в русиньскім світї робило і мав много пропозіцій, но і крітічных припомінок.

Сучасность

Екзархат мав в часї свого зряджіня девять парохій, днесь їх має 21. Довєдна має 30 священиків і сучасным екзархом од 2003-го року є владыка Ладіслав Гучко, котрый быв до екзархату закликаный зо Словакії і так само має русиньске походжіня, хоць сам перед тым быв римокатольцкым священиком. В Чехії ку ґрекокатоликам у 2001-ім роцї приголосило ся 7 704 віруючіх. Но велику ґрупу тых, котры ходять на ґрекокатолицькы богослужіня, творять заробітчаны зо Словакії і Україны. Рахує ся з тым, же реално в Чехії вєдно із людми, котры там пришли за роботов ці на штудія на універзітї, жыє коло 70 000 ґрекокатоликів.

Якраз зміна „етнічной мапы“ ґрекокатоликів у Чехії принесла і свої неблагы ефекты. Покля парафія в Празї, пізнїше вікаріят і екзархат, є прямым продовжователём Пряшівской, а перед тым Мукачовской єпархій, котры выникли дякуючі Русинам, велика громада Українцїв, головно із Галичіны, котры пришли в остатнїх двох десятьлїтях до Чехії за роботов, вже дакілько раз вымагали, жебы екзархат в Празї став ся частёв Україньской ґрекокатолицькой церькви. Бунт быв у 2003-ім роцї зробленый і коло інтронізації владыкы Ладіслава Гучка, коли громада „неспокійных“ Українцїв, котры хотїли україньского єпіскопа, не хотїла пустити нового владыку і далшых єпіскопів і честованых гостів до катедралного собору, де мав быти новый владыка інтронізованый.

Но напрік тому екзархат доднесь зістав екзархатом про віруючіх ґрекокатоликів вшыткых народностей, котры жыють в Чехії і голосять ся ку ґрекокатоликам. Так само ся не подарило доднесь залучіти екзархат до Україньской ґрекокатолицькой церькви і належыть під Конґреґацію выходных церьквей в Римі. В екзархатї ся служыть в церьковнославяньскім, чеськім, словацькім і україньскім языках.

Петро МЕДВІДЬ