14. 6. 2020: Демон і тоты другы

Є інтересным, же сто років по тім, што дефінітівно розпало ся Угорьско, державам, котры выникли на розвалинах імперії, або собі з нёй пак фалаток торгли, іщі все наганять страх мадярьскый демон. Кебы ся щіро посмотрили до властной історії за тых остатнїх сто років, мали бы мати страх зо себе.

В остатнїх днях в україньскых медіах проходить канонада статей, котры дотуляють ся того, же по децентралізачній реформі, на котрій ся робить, бы мало выникнути в Закарпатьскій области Україны пять раёнів. Проблема в тім, же єден з тых пятёх, причім ся скоріше бісїдовало лем о штирёх, бы мав быти Берегівскый раёон.

Єден із далшых закарпатьскых любителїв слободы – Андрій Любка, то вже стигнув розобрати на сайтї Радія Свобода, причім не пише о Берегівскім, але о мадярьскім раёнї і коментує, же україньскы власти уступили Орбанови. Признавать, же Мадяре не суть жадны сепаратісты, але тот крок не оцїнює позітівно, Київ бы на таке мав мерьковати. Навеце ся звідать, чом они бы мали мати раён, што кедь ся озвуть од Булгарів?

Не будеме коментовати, ці хтось дакому уступив, но радше ся концентруйме на факты. Берегівскый раён єствує і теперь. Нове буде то, же буде векшый, бо ку нёму приєднать ся і Виноградівскый раён. Значіть, кедь дотеперь не перешкаджав Берегівскый раён, чого має перешкаджати теперь?

Так само треба спомянути, же звекшінём теріторії Берегівского раёну проценто Мадярів у нїм знижыть ся. В теперішнїм районї там мають Мадяре 75 процент, ёго звекшінём там буде лем 43 процент Мадярів. Як ся реформа дотулить мадярьской меншыны в далшых новосотвореных раёнах, шумнї описало Общество мадярьской културы Закарпатя. У вшыткых новых раёнах, котры будуть векшы і буде їх лем пять, піде чісло Мадярів драматічно долов. І зато є тото общество проти реформы.

І так зіставать вопрос, в чім бы мав быти тот раён мадярьскый? Єдиным фактом, котрый бы то потверджовав, є то, же в Берегівскім раёнї буде компактне населїня Мадярів, но то є так вшытко. Не досягнуть в нїм ани половину з цїлкового чісла населїня.

Но, треба повісти, же страх з мадярьского демона не мають лем на Українї. Кедь ся робила теріторіална реформа на Словакії, так само ся не зробили історічны жупы, што бы было найприроднїше, а вытворили ся неприродны краї, лем зато, жебы десь мадярьска меншына не мала векшыну.

Припустьме, же новый, векшый Берегівскый раён, бы мав быти мадярьскый і мав бы то быти якыйсь компроміс, жебы собі удобрити Орбана і вымінов за то дістати одблокованя їднань з Европсков уніёв і НАТО.

І ту є великый роздїл меджі Словакійов і Українов. Хоць на Словакії демон не дозволив, жебы в даякій высшій теріторіалній єдиніцї мали Мадяре векшыну, ніч то не мінить на тім, же самосправы, де має тота меншына над 20 процент, і тото проценто буде знижовати ся на 15, можуть в уряднім контактї хосновати мадярьскый язык, Мадяре мають свої школы, свої културны інштітуції, універзіту ітд. Так є то і з далшыма меншынами на Словакії.

На другім боцї, кедь буде в Закрпатьскій области раён, котрый є за думками дакотрых коментаторів мадярьскым, ніч то не мінить на тім, же ці є то закон о освітї або закон о державнім языку, тоты законы суть іщі все платны, і они не ґарантують розвиток меншын і їх языків, а скоріше наопак. Покля зістануть платныма в такій подобі, в якій днесь суть, пак чекать і Мадярів на Українї барз скора асімілація. А не поможе їм ани то, же будуть мати раён, в котрім будуть компактно населены.

І так ся вернийме на зачаток. В державах, котры выникли вдяка розпаду Угорьска, або днесь мають фалаток той землї (што є припад Україны), доднесь страшыть якыйсь мадярьскый демон, воплоченый в мадярьскім населїню, котре на тій теріторії по Тріанонї зістало. І так є найвеце потребным рїшыти вшытко так, жебы не мали даяку векшыну, дашто наверьх. Но кебы ся тоты державы посмотрили до властной історії, і были щіры самы ку собі, мусили бы заплакати.

Бо тісячрочный звязок із корунов св. Штефана не быв о тісяч роках утискованя іншых народів. Тот тиск є вопросом другой половины 19-го столїтя і зачатку 20-го столїтя, є то період дуалізму в монархії. Тадь ся посмотьме на то, же і по тісяч роках з Угорьском єствовали Словаци з їх языком, Русины, Хорваты і могли бы сьме продовжовати. Але што наприклад зробили чехословацькы комуністічны власти з Русинами за дашто веце як 40 років? Што зробили совєтьскы власти з Русинами і продовжує в тім Україна? Де суть румуньскы Русины днесь? І як днесь люде русиньского походжіня знають свій язык? По нецїлых сто роках…

В нашім просторї єствує якыйсь мадярьскый демон, з котрого маєме страх, і пак тоты другы. Я ся веце бою тых другых.

Петро МЕДВІДЬ, ЛЕМ.фм, статя была написана як коментарь „Вступне до контроли“ лемківского радія lem.fm.  Жрідло фотоґрафії: Pixabay.com. Языкова і ґрафічна управа: ред. АРК в СР.

 

Script logo