12. 2. 2018: Народностный выбор підпорив FUEN. Русины бы мали мати векшый медіалный простор

9. фебруара 2018 у Братїславі проходило XXVIII. засїданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы, одборного орґану Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.Меджі найважнїшы пункты належали: зміна штатуту, інформація о ставі народностного высланя у верейноправнім Розгласї і телевізії Словакії ці інформація міністерства школства о ставі народностного школства.

 

Зміна штатуту

 

Уповномоченый про народностны меншыны і етнічны ґрупы Словацькой републікы вже допереду членам авізовав новый текст штатуту выбору, о котрім ся діскутовало і голосовало. Зміна штатуту є выкликана тым, же од выникнутя Фонду на підпору културы народностных меншын Уряд уповномоченого про народностны меншыны і етнічны ґрупы, вєдно з тым і выбор, вже не буде занимати ся розділёванём пінязей про меншыны і може свою роботу концентровати на просаджованя народностных політік і політікы языковых прав меншын.

 

Подля нового штатуту, котрый аж на дакілько позмінюючіх пропозіцій од членів выбору быв наконець схваленый, ся выбор вертать ку сістемі, в котрій каждый член має право голосовати. По остатній змінї штатуту із 2013-го року, мала кажда меншына лем єден голос, не беручі до увагы, кілько членів за меншыну сидить у выборї. Веце як єдного члена має притім пять меншын – Мадяры 5, Ромове 4, Чехы 2, Русины 2 і Українцї 2. Остатны меншыны маяють по єднім членови. Выбор бы ся подля нового штатуту мав стати двокоморовым орґаном. Покля перша комора має быти меншынова, друга комора має быти поскладана із представителїв централных орґанів державной справы. Друга комора подля схваленого штатуту має менше голосів, як комора меншынова, і так меншыны не можуть быти у выборї переголосованы представителями урядів. Так само друга комора не може рїшыти о вопросах, котры дотуляють ся мешнын. В тых дїлах принимать ся рїшіня лем на основі голосованя коморы меншын. Членове выбору, котры бы мали мати право голосовати, были на засїданя кликаны і дотеперь, но без права голосовати. Подля Буковского вытворїня другой коморы має быти мотіваціов, жебы засїданя выбору брали тоты представителї серёзно і брали на себе так само одповідность за меншынову політіку Словакії.

 

За стабілно кликаных членів без права голосовати бы мали быти подля нового штатуту призываны і далшы предстаивтелї, котры дотеперь на засїданя не ходили. Меджі нима наприклад представитель Уряду омбудсмана, представитель Розгласу і телевізії Словеньска, представитель Здружіня міст і сел Словакії, представитель Здружіня самосправных країв SK 8 ітд.

Новый штатут, жебы подля нёго міг выбор діяти, мусить теперь схвалити іщі Рада  влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность, і наслїдно го мусить підписати міністерка справеливости Луція Жітняньска, під котрой резорт рада належыть.

 

Русинам – веце простору в державных медіах

 

Членове выбору мали в проґрамі засїданя і пункт, котрый дотуляв ся інформації о актуалнім ставі народностного высыланя в державнім Розгласї і телевізії Словакії. За інштітуцію інофромовав Аттіла Ловас, шеф секції народностного высыланя.Подля слов Ловаса Розглас і телевізія Словеньска і тот рік рихтує зміны, котры бы ся мали позітівно проявити у народностнім высыланю. Знова бы ся мала піднимати кількость годин народностного высыланя в державнім радію і телевізії. Телевізна штруктура бы ся мала змінити од ґрунту, кідьже форматы, котры ся высылають, ся не мінили од 90-ых років і днесь суть вже неатрактівны про телевізну публіку.

 

Представителї русиньской народнотной мешныны дістали ґаранцію, же і тот рік буде ся піднимати кількость годин русиньского высыланя в державнім радію. Із той причіны бы мав быти до кошыцькой Редакції народностно-етнічного высыланя Радія Патріа приятый далшый русиньскый редактор. Навспак, менше годин бы мало мати україньске высыланя так, жебы одповідало резултатам списованя населїня із 2011-го року, кідьже іщі все є українське высыланя в порівнаню з русиньскым наддімензоване і русиньска народностна меншына проти того вже дакілько раз протестовала.

 

Член выбору за русиньску меншыну Петро Медвідь звернув увагу Ловаса і на довгодобо невырїшеный проблем. Тым є позаставлїня выробы драматічных проґрамів у рамках русиньской редакції. Атіла Ловас пояснив, же позаставлїня выробы драматічных проґрамів є так, як то было перед двома роками оголошене, лем дочасне, і же ся будуть далше глядати пінязї на обновлїня тых проґрамів, кідьже іде о найдорогшу радіову выробу. Так само підкреслив, же пінязї ся не брали лем русиньскому высыланю, але цїлій інштітуції. Медвідь Ловасови припомянув, же про Русинів є тот проблем великый, кідьже не мають тзв. матерьску державу, із котрой бы собі могли переберати драматічну творчость і так покля не будуть проґрамы выроблены ту, Русины їх не будуть мати.

 

І в телевізії бы мали Русины в будучности дістати веце простору. Окрем зміны формату народностных маґазінів – включно русиньского, хоче Розглас і телевізія Словакії принести і новы народностны форматы, каждоденны народностны блокы, в котрых бы ся підняли і годины русиньского высыланя. Но як Ловас увів, много буде залежати од множества фінанцій, котры ся їм дістануть і подля того буде вызерати і то, як скоро ся зміны в радію і телевізії зачнуть реалізовати.

 

Народностне школство має веце пінязей

 

Членове выбору выслухали собі і інформацію Міністерства школства Словацькой републікы о народностнім школстві. За резорт была участна Марія Прекоп. Она припомянула, же од нового року было запроваджене піднятя мздового норматіву і норматіву на выховно-освітнїй процес на школяря основной школы, котрый є по новому про школы з іншым навчалным языком як словацькым 113 процент. Єдночасно завів ся новый норматів на школяря, котрый учіть ся язык народностной меншыны подля рамкового навчалного плану про основны школы з навчанём языка народностей. Тот представлює 104 процент і односить ся на школы з навчанём русиньского, ромского, україньского, російкого, нїмецького і хорватьского языка.Подля слов Марії Прекоп теперь здобывають ся першы інформації о ефектї піднятя норматіву і рахує ся з тым, же норматівы ся будуть в будучности і далше піднимати, жебы підпорити народностне школство.

 

Представителька резорту школства говорила і о проєкті IKATIKA, котрый проходив в осени 2017-го року, і до котрого были залучены дїти матеьрскых школ, нултых клас і основных школ із навчалным языком русиньскым, ромскым і мадярьскым. Цілём было овірити іноватівны формы меншыновой освіты і подля Марії Прекоп ішло о успішный проєкт, котрый буде мати продовжіня.

 

Закон приятый зо змінами

 

На основі того, же Округлый стіл Русинів Словеньска выразив неспокійность із тым, же ся іде прияти закон, котрый має доволити приєднати нефункчны села до сусїдніх сел без того, жебы ся брала увага на народностный прінціп, і жебы было ґарантоване, же не буде приходити ку приєднаню народностных сел до словацькых, представителї Русинів у выборї контактовали уповномоченого про народностны меншыны, жебы зробив ініціатіву в тій области і обернув увагу депутатів словацького парламенту на можливы різіка. На основі того быв пункт занимаючій ся тым законом даный на засїданя выбору.

 

Як інформовав уповномоченый Ласло Буковскый, на ёго апелацію через парламентный клуб посланцїв партії Most-Híd ся подарило прияти закон із позмінюючіма пропозіціями, вдяка котрым є ґарантоване, же при приєднаню нефункчных сел на народностно змішаній теріторії буде ся брати до увагы охрана народностных меншын і їх языковых прав.

 

Выбор підпорив FUEN

 

Выбор на своїм засїданю прияв і узнесїня, котрым підтримує ініціатіву „Minority SafePack – міліон підписів на підпору розмаїтости в Европі“, котру Европскій комісії передложыв обчаньскый выбор Федералной унії европскых народностных меншын (FUEN), і котрой цілём є охрана европскых автохтонных меншын. Выбор рекомендує обчанам Словацькой републікы, жебы тоту ініціатіву своїм підписом так само підпорили. Петіцію мож підписати на www.minority-safepack.eu.

 

П. М.