11. 9. 2020: Засїдав народностный выбор. Тестованя перепису уж в септембрї

В середу, 9-го септембра 2020-го року, проходило в братїславскім владнім готелї „Bôrik‟ XXXVIII. Засіданя Выбору про народностны меншыны і етнічны ґрупы, котрый є порадным орґаном Рады влады Словацькой републікы про людьскы права, народностны меншыны і родову рівность.

Засїданя одкрыв ёго председа Ласло Буковскый, уповномоченый влады Словацькой републікы про народностны меншыны.

Членове выбору собі на зачатку припомянули, же 9-ый септембер є на Словакії Днём жертв голокаусту і расового насилства. Якраз в тот день было у 1941-ім роцї прияте у фашістічнім Словацькім штатї наряджіня ч. 198/1941 о юрідічнім поставлїню Жыдів – такзваный Жыдівскый кодекс, котрым были жыдівскым жытелям взяты вшыткы права і векшына з них была вывезена до концентрачных лаґрів, де і вмерла.

Як повів Буковскый, членове народностного выбору одсуджують будьякы проявы расовой ці етнічной ненавісти, як і намагы о злегшованя характеру споминаных історічных дій.

Перепис буде простый

Меджі найважнїшы пункты остатнёго засїданя належала інформація о приправі Списованя жытелїв, домів і квартелів 2021. Списованя уж проходить, кедьже даны о домах, квартелях і далшы інформації Шатістічный уряд Словацькой републікы зачав зберати вдяка електронічному перепоїню односных катастралных і далшых урядів.

Списованя жытелїв буде проходити од 15-го фебруара 2021-го року до 31-го марца того самого року. Як были членове выбору інформованы, і вдяка тому, же не будуть люде мусити доповняти даны, котры знать Штатістічный уряд здобыти іншов формов, і котры доповнёвали в попереднїх списованях,  буде барз простый.Тому має помочі і то, же першый раз буде проходити повно електронічне спясованя.

Списованя ся буде выповнёвати на сайтї Штатістічного уряду, припадно через мобілну апілакцію. У списованю будуть брати участь вшыткы, котры мають тырвале перебываня на Словакії, переходне перебываня або толероване перебываня. Участны будуть выповньовати лем 14 вопросів, што є в поріваню з попереднїма роками омного менше чісло.

Села і міста на списованя дістануть грошы

Хто не буде знати выповнити собі списованя сам, може пожадати о асітенцію. На тото дістануть села і міста грошы. Фінанції подля інформацій Штатістічного уряду не будуть лем на робітників-стаціонарьных асістентів, котры будуть помагати зо списованём, але і на властне діяльство.

Можуть собі з них робити властне пропаґованя списованя, припадно дати зробити і далшы матеріалы ку списованю, наприклад, і в языках народностных меншын. Самособов, Шатістічный уряд буде дістрібуовати і властны матеріалы ку списованю, котры будуть так само і в языках народностных меншын. В языках меншын буде мож выповнити і формуларь списованя.

Штатістічный уряд Словацькой републікы роздїлив свою кампань на штири фазы. В рамках кампанї буде од 21-го до 28-го септембра мож залучіти ся і до пілотного тестованя електронічного списсованя. Даны, котры ся здобудуть тестованём, не будуть зарахованы до офіціалного списованя. Тестованя буде проходити на офіціалнім сайтїі уряду про списованя –  scitanie.sk

Штасістічный уряд хоче в рамках кампанїі інформовати о тім, чом є перепис важный, як ся на основі нёго роблять різны політікы державы (напр. і транспорт, паркованя, драгы, оддыховы зоны, школы ітд.), але і о тім, же є ґарантована охрана особных даных, котры будуть анонімізованы, і не мож на основі них дійти ку особі, котра їх выповнила.

Уряд буде на тоту кампань хосновати прінтовы, соціалны медії, телевізію, аґіткы, плаґаты, білборды, цітілайты, но кампань приготовлює і про окремы народностны высыланя в рамках верейноправного телерадія.

Про меншыны важны три вопросы

Про меншыны будуть найважнішыма три вопросы із 14-ёх, котры будуть у формуларї. Людей ся будуть в списованю просити на то, яка є їх народность, пак ці ся чують быти членом іщі і даякой іншой народности, а якый є їх материньскый язык.

В порївняню з попереднїм списованём приходить ку змінам. По перше, люде собі будуть годны вызначіти дві народности, но не мусять. Можуть зістати коло єдной, што рекомендують і русиньскы представителї.

Проти той зміны цїлый час были Русины у выборї Петро Медвідь і Мілан Ян Піліп, представитель сербской меншыны Стане Рібіч, і подакотры передставителї мадярьской і ромской меншыны. Кедьже векшына членів выбору была за таку можность, першый раз по взорї держав околіцї – Чеськой републікы, Мадярьска і Польщі, будуть люди годны записати собі дві народности, што ся арґументовало тым, же люде можуть быти змішаного походжіня.

По друге, хоць минувше списованя просило ся наприклад і на найчастїше хоснованый язык, в найблизшім списованю такый вопрос не буде, і буде ся звідати лем на язык материньскый.

В тім вопросї дотеперь Русины все досяговали векшы чісла, як у приголошіню ся ку народности. Наприклад, в роцї 2011 ся ку Русинам приголосило 33 482, але ку материньскому языку русиньскому аж 55 469. Вопрос о найчастїше хоснованім языку наконець ани не мав вплив на рїшіня будьякой меншыновой політікы, зато ся выпустить.

RTVS буде рішыти концепцію народностного высыланя

Членове выбору были інформованы і о засїданю Рады RTVS, на котрім брали участь і представителї меншын, котры выразили свої припомінкы ку народностному высыланю. Засїданя одбыло ся за участи уповномоченого Буковского 20-го авґуста 2020-го року.

Рада прияла ку проблематіці народностного высыланя резолуцію. В нїй ся конштатує, же сучасный став народностного высыланя і выробы народностных проґрамів выходить з леґіслатівных і фінанчных можливостей верейноправного телерадія. Но так само дала рада ґенералному директорови RTVS Ярославови Резнікови задачу выпрацовати концепцію высыланя про народностны меншыны і етнічны ґрупы, котра буде в проґрамовій штруктурї брати до увагы сучасны пожадавкы народностных меншын і етнічных ґруп.

Тот замір потвердив на засїданю выбору і Мартін Какош, підпредседа Рады RTVS, котрый говорив, же народностному высыланю треба новый концепт, новых сполупрацовників ці певный час высыланя. Хыбує подля ёго слов

точна і ясна дікція закона, высыланя бы потребовало і довгодобішу приправу редакторів а векшы фінанчы жрідла.

Ґенералный директор RTVS має задачу актуалізовати концепцію меншынового высыланя до кінця октобра. RTVS собі ку творбі концепції покличе і представителїв меншын, котры вже были на засїданю Рады RTVS (за русиньску меншыну там быв Петро Медвідь), і котры будуть презентовати представы о розвитку того высыланя за свою мешынову комуніту.

Меджі найважнїшы русиньскы пріоріты в рамках радіового высыланя належыть обновлїня выробы літературно-драматічных і забавных проґрамів, котра была позаставлена у 2016-ім роцї, в телевізії є то актуалізація існуючого формату і выникнутя новых форматів проґрамів.

Выбор жадать выдати навчалный матеріал

Меншыновый выбор в середу проїднав і Інформацію о Акчнім планї охраны прав особ, котры належать ку народностным меншынам і етнічным ґрупам на рокы 2016 – 2020.

Своїм узнесінём, котрого пропозіцію дав Петро Медвідь, пожадав выбор Державный педаґоґічный інштітут безодкладно фіналізовати і публіковати навчалный матеріал під назвов Познакомме ся, народностны меншыны (Zoznámme sa, národnostné menšiny), жебы міг быти зарадженый до навчалных планів.

Фіналізація учебника ся тїгать уж дакілько років. Ку тексту мали припомінкы, наприклад, і представителї русиньской меншыны, кедь не были согласны з капітолов, котра мала презентовати Українцїв на Словакії, в котрій ся писало о Русинах-Українцях ітд. Зато матеріал перешов многыма крітічныма змінами.

Як были членове выбору інформованы, словацька верзія є готова, но чекать ся на мадярьскый переклад. В повязаню з тым член выбору за Русинів підкреслив, же покля ся роблять переклады до народностных языків, пак жадать і переклад до русиньского языка. Буковскый пропоновав, жебы текст без чеканя быв публікованый в словацькім языку і міг быти хоснованый. Далшы языковы верзії ся можуть поступно доробити, включно мадярьской.

Петро МЕДВІДЬ, лем.фм, языкова управа: ред. АРК в СР.